Hoang phế phật viện lớn nhất Đông Nam Á

Video: Cảnh hoang phế tại Phật viện Đồng Dương

Phật viện Đồng Dương thuộc địa phận làng Đồng Dương, xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam, là di tích khảo cổ học. Cách đây 5 năm, phật viện lớn nhất Đông Nam Á này vinh dự đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Thế nhưng đến nay, nhiều người không khỏi xót xa khi chứng kiến sự hoang phế của di tích.

Tính chất Phật giáo Đại thừa được thể hiện rõ qua nội dung bia ký cũng như các tác phẩm điêu khắc ở Đồng Dương. Dưới triều đại của Indravarman II, kinh đô của Vương quốc Chăm Pa lại được dời từ vùng Panduranga trở ra vùng Amaravati, văn bia này cho biết tên của kinh đô mới là Indrapura. Theo một số nhà nghiên cứu, địa điểm xây dựng kinh đô Indrapura là khu vực làng Đồng Dương ngày nay.

Năm 1901, trong đề tài công bố của mình về vấn đề di tích Đồng Dương, nhà nghiên cứu người Pháp L.Finot giới thiệu 229 hiện vật được phát hiện. Đến năm 1902, nhà nghiên cứu H.Parmentier khai quật trên quy mô lớn tại Phật viện Đồng Dương.

Cuộc khai quật này thu hút các nhà nghiên cứu tìm về, đồng thời đánh giá đây là một trong những di tích quan trọng của khu vực Đông Nam Á.

Theo khảo tả của H.Pramentier, toàn bộ khu đền thờ chính và các tháp nằm lân cận phân bố trên một trục từ Tây sang Đông, dài khoảng 1.300m.

Khu đền thờ chính nằm trong một khu vực hình chữ nhật dài 326m, rộng 155m, xung quanh có tường gạch bao bọc. Từ khu đền chính có một con đường dài khoảng 760m chạy về phía Đông đến một thung lũng hình chữ nhật.

Đáng tiếc, Phật viện Đồng Dương - khu di tích quan trọng bậc nhất của kiến trúc Phật giáo Chăm Pa này đã bị tàn phá nặng nề bởi thiên nhiên và chiến tranh. Hiện nay, trong khu di tích chỉ còn một mảng tường tháp mà người dân địa phương thường gọi là tháp Sáng, cùng với nền móng các công trình kiến trúc và một số dạng trang trí kiến trúc.

Ông Trà Tấn Tư (trú thôn Đồng Dương) cho hay, trước năm 1968, Phật viện Đồng Dương vẫn còn nguyên vẹn. “Thời chiến, cha tôi cùng một số người hoạt động cách mạng đã trú ẩn ở khu vực này, sau đó máy bay của địch phát hiện thì mọi người sơ tán. Còn khu di tích bị địch bắn phá hư hỏng.

Đến khi giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước vào năm 1975, người dân địa phương thấy gạch đổ ở khu di tích Phật viện Đồng Dương nên họ đào đem về xây nhà. Một số người còn xâm hại để sản xuất lâm nghiệp, trồng cây làm biến dạng di tích. Cũng từ đó, di dích dần xuống cấp trầm trọng theo năm tháng”, ông Tư ngậm ngùi kể.

Theo ghi nhận của PV, tại khu di tích Phật viện Đồng Dương nay chỉ còn duy nhất tháp Sáng và đang được chống đỡ bằng cách quây sắt chằng chịt. Chứng kiến sự rệu rã của các mảng tường, vách, nhiều người lo lắng di tích nguy cơ đổ sập bất cứ lúc nào.

Lối dẫn vào khu di tích, thậm chí ngay cả khu vực còn sót lại là tháp Sáng lâm vào tình cảnh nhếch nhác, cỏ dại mọc um tùm.

Theo bà Hiệp, thời gian qua, địa phương nhiều lần kiến nghị các cơ quan chức năng sớm có biện pháp bảo vệ khẩn cấp phần kiến trúc còn sót lại, đặc biệt là tháp Sáng, với mục đích Phật viện Đồng Dương sẽ là di tích khảo cổ quan trọng trong tương lai.

Ông Trương Công Hùng - Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Thăng Bình cho biết, trong diện tích khoanh vùng bảo vệ 5,3 ha của di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương vẫn còn 11 nhà dân, 112 ngôi mộ cùng nhiều diện tích đất hoa màu, đất trồng rừng...

Mỗi năm, huyện Thăng Bình chi khoảng 60 triệu đồng để phát quang, bảo vệ khu vực xung quanh cổng tháp Sáng và đường vào di tích.

“Nhìn vào thực tế, ai cũng sẽ thấy cổng tháp Sáng đang xuống cấp trầm trọng, gạch vữa rơi rớt, có nguy cơ ngã đổ bất cứ lúc nào. Vì vậy, bằng mọi cách phải phục dựng, bảo vệ được cổng tháp Sáng, nếu mất tháp Sáng là mất luôn di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương”, ông Hùng nói.

Vị này thông tin thêm, mới đây, đoàn chuyên gia Viện Khảo cổ học Ấn Độ đã đến khảo sát và đánh giá ban đầu về thực trạng, định hướng công tác bảo tồn, phục dựng Phật viện Đồng Dương.

Trong khi đó, ông Nguyễn Thanh Hồng, Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Quảng Nam, xác nhận Phật viện Đồng Dương mặc dù là di tích cấp quốc gia đặc biệt nhưng gần như chỉ còn là phê tích. Hiện chỉ còn mỗi tháp Sáng nhưng cũng đang xuống cấp.

Đề cập đến việc trùng tu di tích đặc biệt này, ông Hồng cho rằng đây là vấn đề rất khó và cần có thời gian, trình tự. Theo ông Hồng, cần phải có một dự án quy hoạch tổng thể về bảo tồn và phát huy giá trị di tích, song muốn có dự án lớn phải triển khai các dự án thành phần.

"Thứ nhất, cần di dời hơn 120 ngôi mộ đang nằm trong vũng lõi, bồi thường đất sản xuất lâu năm của Nhân dân cũng nằm trong vùng lõi,... để khoanh vùng bảo vệ, cắm mốc.

Thứ hai là thực hiện dự án khảo cổ, khai quật, thám sát nhằm xác định chính xác phần móng dưới lòng đất, xong rồi mới lập quy hoạch tổng thể.

Hiện nay, tỉnh đã có kinh phí và đang trình xin Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch thẩm định hồ sơ trùng tu cấp thiết tháp Sáng. Dự kiến năm 2025 sẽ thực hiện di dời mộ, bồi thường đất sản xuất cho Nhân dân, sau đó tiếp tục khảo cổ, thám sát và khai quật. Đủ cứ liệu sẽ lập dự án quy hoạch bảo tồn, phục dựng”, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Quảng Nam thông tin thêm.