3 rào cản lớn trong công tác giảm nghèo

Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 được triển khai mạnh mẽ trên phạm vi cả nước, nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Chính phủ và Quốc hội. Nhờ đó, hầu hết các chỉ tiêu trọng yếu đều đạt và vượt kế hoạch đề ra.

Ông Nguyễn Lê Bình - Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, trong 5 mục tiêu lớn, chương trình đã đảm bảo đạt 3/5 và vượt 2/5 mục tiêu.

"Một trong những thành quả nổi bật nhất là mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo. Theo Nghị quyết của Trung ương, mục tiêu đặt ra là giảm từ 1-1,5%/năm. Dự báo đến cuối năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo cả nước sẽ chỉ còn khoảng 1%, phần lớn trong số này là các hộ nghèo không có khả năng lao động", ông Bình nói.

Về sinh kế, chương trình triển khai khoảng 11.000 mô hình sinh kế, trong đó có gần 10.000 mô hình thuộc lĩnh vực nông nghiệp. Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo đánh giá, các mô hình này không chỉ giúp nhiều hộ gia đình vươn lên thoát nghèo, nâng cao thu nhập mà còn góp phần quan trọng vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại các địa phương.

Bên cạnh đó, một nguồn lực lớn được đầu tư để cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản của người dân. Gần 5.000 công trình cơ sở hạ tầng được xây dựng, trong đó có khoảng 1.000 công trình về giáo dục và y tế.

Chương trình cũng góp phần kết nối, giới thiệu việc làm cho khoảng 130.000 lao động. Một thành quả ý nghĩa khác là tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 16 tuổi đã giảm sâu, từ mục tiêu chúng ta đặt ra là 34% xuống chỉ còn khoảng 26,5%.

"Một thành quả rất lớn của chương trình là đã giúp cho khoảng 90.000 hộ nghèo và hộ cận nghèo có được ngôi nhà mới khang trang, bền vững, có khả năng chống chịu tốt hơn với thiên tai, bão lũ", ông Bình nói.

Dù có nhiều thuận lợi, ông Nguyễn Lê Bình cho biết, trong quá trình thực hiện, đội ngũ triển khai phải đối mặt và tìm cách tháo gỡ nhiều "nút thắt" quan trọng.

Thách thức đầu tiên, theo ông, đến từ những thay đổi mang tính đột phá trong cơ chế chính sách. Giai đoạn vừa qua đã thực hiện một bước tiến mạnh mẽ trong việc phân cấp, ủy quyền cho cấp cơ sở. Đặc biệt, chương trình đã chuyển hướng từ việc "cho không" sang "hỗ trợ có điều kiện", trao quyền chủ động để người nghèo tự vươn lên.

"Đây là một tư duy hoàn toàn mới, đòi hỏi người nghèo phải tự vận động chứ không còn tâm lý trông chờ, ỷ lại", ông Bình nhấn mạnh.

Sự thay đổi này, dù đúng đắn, nhưng ban đầu gây ra không ít lúng túng cho cả địa phương trong việc triển khai và cho người dân trong việc tiếp cận. Tuy nhiên, ông Bình khẳng định: "Sau một thời gian, mọi thứ đã dần đi vào nền nếp và mang lại những kết quả thành công như chúng ta đã thấy".

Thứ hai là những thách thức cố hữu tại các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, gây cản trở và tác động ngược đến việc triển khai chính sách, đầu tư cơ sở hạ tầng. Dù Nhà nước đã nỗ lực đầu tư nhưng nguồn lực cũng chỉ có thể đáp ứng ở một mức độ nhất định so với nhu cầu thực tế.

Bên cạnh đó là khoảng cách về nhận thức, kiến thức và kỹ thuật của người dân. Để giúp người nghèo ở những vùng này tiếp cận và áp dụng hiệu quả sự hỗ trợ, đội ngũ cán bộ triển khai phải "rất có tâm, có trách nhiệm và có trình độ".

Khó khăn thứ ba và cũng là một trăn trở lớn chính là yếu tố con người ở cấp cơ sở. Ông Bình nhìn nhận, cán bộ làm công tác giảm nghèo ở các vùng khó khăn đôi khi còn hạn chế về kiến thức và trình độ chuyên môn. Vấn đề nan giải hơn là cán bộ cơ sở thường xuyên thay đổi.

"Thực tế này gây ra rất nhiều khó khăn. Đôi khi chúng tôi vừa tổ chức tập huấn, hỗ trợ cho địa phương xong thì cán bộ đã luân chuyển. Số lượng người mới thay đổi khá nhiều khiến cho việc truyền tải cơ chế chính sách cũng như cách làm hiệu quả đến người dân bị gián đoạn", ông Bình bày tỏ.

Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo cho rằng, công tác tuyên truyền, truyền thông về giảm nghèo đã đạt nhiều thành quả đáng ghi nhận, triển khai trên 2 cấp độ: Truyền thông phổ rộng về chính sách từ Trung ương đến địa phương và truyền thông trực tiếp đến vùng nghèo, người nghèo.

"Chiều sâu" ở đây không chỉ là phổ biến chính sách, mà là làm cho người dân nhận thức được họ được hưởng lợi gì và phải có trách nhiệm ứng xử ra sao, đồng thời có quyền giám sát việc thực thi.

"Vấn đề cốt lõi của truyền thông chiều sâu là phải thay đổi tận gốc tư duy của người nghèo. Truyền thông chiều sâu là phải giúp người dân nhận thức được họ đang nghèo do đâu, và hướng đi để thoát nghèo là gì. Phải tạo ra động lực từ bên trong, chứ không phải cứ mang cây, con giống xuống và bảo họ làm theo một cách máy móc", ông Bình nói và khẳng định, truyền thông và thông tin chính là giải pháp quan trọng hàng đầu trong công tác giảm nghèo, như đã được nêu rõ trong Chỉ thị số 05 của Ban Bí thư.

Với những thay đổi do sáp nhập đơn vị hành chính và thực hiện mô hình chính quyền hai cấp, ông Bình cho biết về cơ bản, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có văn bản hướng dẫn phân cấp nhiệm vụ rõ ràng và không gây vướng mắc lớn.

"Cán bộ cấp cơ sở làm công tác giảm nghèo nhiều năm, có kinh nghiệm thực tiễn, thì nay phần lớn được thay thế bằng cán bộ cấp huyện. Cán bộ huyện thường mạnh về triển khai chính sách nhưng lại thiếu kinh nghiệm trong các tác vụ trực tiếp với người dân. Điều này tạo ra một 'khoảng cách' khá lớn giữa nhận thức chính sách và triển khai thực tế", ông Bình nêu thực tế.

Để giải quyết vấn đề này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang triển khai các giải pháp linh hoạt; trong đó có việc ban hành 2 bộ tài liệu quan trọng là Cẩm nang chính sách và Sổ tay hướng dẫn nghiệp vụ.

"Cẩm nang này dày tới mức chỉ liệt kê đầu chính sách thôi cũng đã mất mười mấy trang. Sắp tới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng sẽ ứng dụng công nghệ số, xây dựng các video hướng dẫn ngắn để cán bộ có thể xem và áp dụng mọi lúc, mọi nơi", Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo nói thêm.