01:38 01/01/2025
Đời sống
Chính xác là vào buổi trưa giờ Matxcơva, khi đất nước đang chuẩn bị những bữa tiệc đón năm mới, kênh truyền hình số 1 phát đi tuyên bố của Tổng thống Boris Yeltsin về việc từ chức trước hạn. Bước sang năm mới, nước Nga được “chèo lái” bằng một người khác – Vladimir Putin.
“Hôm nay, giống như các bạn, tôi dự định cùng với người thân và bạn bè lắng nghe những lời phát biểu chào mừng của ngài Boris Nikolayevich Teltsin. Nhưng rồi mọi chuyện lại khác” - Quyền Tổng thống thừa nhận.
“Quét sạch lũ thổ phỉ này”
“Các bạn không có quyền chỉ trích Nga vì Chechnya. Chúng tôi không chấp nhận công thức của những người được gọi là nhà phê bình nước Nga khách quan. Dành cho ai đó không hiểu – chúng tôi chỉ đơn giản là phải ngăn chặn sự lây lan của khối u khủng bố một cách kịp thời. Sẽ không có cuộc đàm phán nào với kẻ cướp và kẻ giết người!”
Chuyến thăm nước ngoài cuối cùng của ông Yeltsin vào năm 1999 đến Istanbul tham dự hội nghị thượng đỉnh OSCE. Các trợ lý thuyết phục ông đừng bay sang Thổ Nhĩ Kỳ - trên trường quốc tế, họ sẽ gây trở ngại cho Nga do sự bùng nổ của cuộc chiến Chechnya lần thứ hai. Và điều đó đã xảy ra.
Ông Yeltsin là người thứ hai có bài phát biểu tại cuộc họp các nhà lãnh đạo – phái đoàn Nga coi con số thứ tự đó là sự thành công của ngành ngoại giao. Tuy nhiên, Tổng thống Nga lại nói không hoàn toàn theo cách ngoại giao. Bài phát biểu của ông là cứng rắn chưa từng thấy. Nhưng không ai bị thuyết phục.
Tổng thống Mỹ Bill Clinton, Tổng thống Nga Boris Yeltsin, Tổng thống Pháp Jacques Chirac sau khi ký Đạo luật Sáng lập "Nga-NATO" năm 1997. (Ảnh: RIA)
Mỗi người đều coi mình có trách nhiệm phải “quở trách” Nga. Ông Gerhard Schroeder nói Nga đang làm suy yếu niềm tin vào các nguyên tắc của OSCE. Ông Jacques Chirac gọi chiến dịch Chechnya là một sai lầm bi thảm. Bộ trưởng Ngoại giao Anh Robin Cook nói rằng, “chiến tranh không giúp ích gì trong cuộc chiến chống khủng bố, mà chỉ làm cho chúng mạnh lên mà thôi”.
Phu nhân của Tổng thống Nga Naina, Tổng thống Pháp Jacques Chirac, Tổng thống Nga Boris Yeltsin và phu nhân của Tổng thống Pháp Bernadette tại điện Kremlin năm 1997. (Ảnh: RIA)
Mọi người trong phái đoàn Nga lúc đó đều ghi nhận: Khuôn mặt của ông Yeltsin mỗi lúc càng trở nên sa sầm lại, ông ấy lắc đầu bất mãn, và ông ấy rời phòng họp trong tức giận. Ông Yeltsin bay về nước sớm hơn kế hoạch. Vài tháng trước hội nghị thượng đỉnh này, các tay súng đã xâm chiếm Dagestan. Vladimir Putin – một nhân vật ít được biết đến bởi công chúng Nga và hoàn toàn xa lạ với cộng động quốc tế - được bổ nhiệm làm Thủ tướng.
“Khi đó, hoàn toàn không thể hiểu được tất cả rồi sẽ kết thúc như thế nào, nhưng đối với tôi – và có lẽ không chỉ với tôi – rõ ràng là ở Bắc Kavkaz ‘chàng thanh niên gày gò này sẽ bị vỡ đầu’. Đó là cách tôi cảm nhận về điều này. Tôi tự nhủ: ơn giời, ít nhất thì tôi cũng có một khoảng thời gian – khoảng 2, 3, 4 tháng – để quét sạch lũ thổ phỉ này. Chúng sẽ bị xóa sổ ở đó” - ông Putin sau đó kể lại. Nhưng rồi sau 3 tháng, 4 tháng, chúng vẫn chưa bị xóa sổ.
Tuy nhiên, Tổng thống lại nói rất rõ về sự ủng hộ dành cho Thủ tướng của mình. Ông Yeltsin còn lại 6 tháng nữa mới kết thúc nhiệm kỳ thứ hai. Nhưng việc ông công khai gọi ông Putin là người kế nhiệm đã không cho điều đó bất cứ sự đảm bảo nào. Nhiều người tại thời điểm đó tin rằng, ông Yeltsin chỉ đang trao cho người mới một sự giúp đỡ tai hại – như cách người ta vẫn nói bây giờ là “lấy người đỡ đạn”.
Viết lại lời phát biểu
Vào ngày 28/12, như thông lệ, bài phát biểu năm mới qua truyền hình của Tổng thống được ghi lại. Hội trường điện Kremlin khi đó có một cây thông, một chiếc đồng hồ lớn bằng vàng và ekip làm phim của Kênh 1.
Matxcơva trước thềm năm mới 2000. (Ảnh: RIA)
Ông Yeltsin đọc qua phần nội dung chuẩn bị trước, máy nhắc chữ chưa bật, Tổng thống đứng dậy và nói với vẻ không hài lòng: “Thế này nhé. Tôi hơi bị khàn tiếng. Và phần nội dung không đạt. Chúng ta sẽ viết lại”. Những người soạn diễn văn rất ngạc nhiên – mọi thứ dường như đều ổn, nhưng vẫn có yêu cầu viết lại, có điều gì đó hơi bất thường. Và rồi sau đó ông Yeltsin hoãn lại cho đến ngày 31/12.
Cuộc gặp của Tổng thống Nga Boris Nikolayevich Yeltsin với Thị trưởng Matxcơva Yuri Luzhkov. (Ảnh: RIA)
Rất lâu sau đó, trong cuốn hồi ký của mình, vị Tổng thống đầu tiên của nước Nga nhớ lại rằng, ông chưa bao giờ giữ một quyết định quan trọng như vậy trong bí mật ngay cả với các trợ lý thân cận nhất của mình. Lúc đầu, theo lời ông, chỉ có tất cả 3 người biết: Thủ tướng Vladimir Putin, người đứng đầu Văn phòng Tổng thống Alexander Voloshin và người tiền nhiệm của ông này Valentin Yumashev. Họ được mời đến dinh thự Gorki-9 gần Matxcơva. Ở đó, ông Yeltsin thông báo, ông quyết định từ chức.
Video: Bài phát biểu truyền hình của Tổng thống Yeltsin ngày 31/12/1999.
Những vấn đề kỹ thuật đã được thảo luận: khi nào lời phát biểu được viết lại xong, tất cả công văn, nghị định và các văn bản pháp lý khác cũng sẽ cần phải được chuẩn bị xong trước sáng 31/12. Và sau đó là cuộc trò chuyện riêng với Putin – lần thuyết phục thứ hai.
2 lần thuyết phục Putin
Lần đầu tiên diễn ra vào ngày 14/12 – 5 ngày trước cuộc bầu cử Quốc hội. Khi đó phản ứng của ông Putin đã khiến ông Yeltsin nản lòng: “Tôi nghĩ rằng mình chưa sẵn sàng cho quyết định này, thưa ngài Boris Nikolayevich... Đó là một trách nhiệm khá nặng nề”.
Ông Yeltsin chúc mừng Quyền Tổng thống Nga Vladimir Putin với chiến thắng trong vòng bầu cử tổng thống đầu tiên. (Ảnh: RIA)
“Tôi thực sự không muốn thuyết phục. Tôi bắt đầu kể cho anh ấy về bản thân mình, về cách tôi đến làm việc ở Matxcơva. Tràn đầy năng lượng. Tôi nghĩ: nếu những kẻ quan liêu ở Matxcơva đuổi tôi, tôi sẽ làm công việc khác, tôi sẽ rời khỏi chính trị. Tôi sẽ trở lại công trường. Tôi sẽ đến Sverdlovsk. Hoặc một nơi khác. Cuộc sống rộng lớn như một cánh đồng. Nhưng con đường trên cánh đồng đó chỉ có một. Làm thế nào để có thể giải thích cho anh ta hiểu điều này?” - ông Yeltsin hồi tưởng trong cuốn sách của mình.
Quyền Tổng thống Nga Vladimir Putin chúc mừng ông Yeltsin nhân ngày sinh nhật. (Ảnh: RIA)
Sau cuộc trò chuyện dài, ông Putin đồng ý, nhưng các chi tiết được thảo luận trước Năm mới – ngày 29/12 lúc 9h sáng.
Quyền Tổng thống Nga Vladimir Putin gặp mặt ông Yeltsin. (Ảnh: RIA)
Như bản thân Vladimir Putin sau đó nhớ lại, ông Yeltsin rất bất ngờ trước lời từ chối của ông: “Ông ấy ngạc nhiên và hỏi: ‘Tại sao thế?’ Và tôi trả lời ông ấy: “Thưa ngài Boris Nikolayevich, tôi chưa sẵn sàng’. Tôi mới chỉ là một cậu bé to xác và chưa có thời gian làn việc đủ lâu trong các cơ quan quyền lực khác nhau của chính phủ”.
Boris Yeltsin cảm thấy vui mừng khi vào ngày 31/12/1999, ông tuyên bố quyết định từ chức, và chia sẻ cảm xúc đó với Yumashev, người sau đó vào năm 2002 kết hôn với con gái Tatyana của Yeltsin. “Dự án này đối với ông ấy như thể sinh hạ đứa con trai vậy, một câu chuyện trải qua biết bao đau khổ” - ông Yumashev kể lại.
Tổng thống Boris Yeltsin và Chánh Văn phòng Tổng thống Nga Valentin Yumashev tại điện Kremlin. (Ảnh: RIA)
Ông Yeltsin có khoảng 10 người trong danh sách ứng cử viên, trong số đó có Putin. Ông Putin bắt đầu được đưa vào "tầm ngắm" kế nhiệm từ năm 1998, khi ông còn đảm nhiệm chức vụ Phó Chánh Văn phòng Tổng thống thứ nhất, - ông Yumashev nói. Ông cũng cho biết thêm rằng, thành công của Putin bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng của sự mới lạ: mỗi cử tri đều nhìn thấy ở ông ấy một thứ gì đó “của mình”: những người theo chủ nghĩa tự do thấy ông là “người kế thừa ý tưởng của Yeltsin”, những người theo chủ nghĩa bảo thủ và quan chức an ninh thì thấy ông có hình bóng của “một nhân viên Cheka” (Ủy ban Đặc biệt toàn Nga). Cũng có cả những người “tin rằng ông sẽ lấy lại một thứ gì đó cho nước Nga”.
Các vấn đề là quá phức tạp
Vào ngày 31/12, ông Yeltsin dậy rất sớm – ông ấy không thể ngủ được. Sau bữa sáng gia đình như mọi người, khi ông chuẩn bị đi làm, cô con gái út Tatyana hỏi: “Bố sẽ nói với mẹ chứ?”. Ông Yeltsin e rằng người vợ của mình sẽ lo lắng. Nhưng cuối cùng, ông quyết định đến lúc phải cho bà ấy biết.
Tổng thống Nga Yeltsin cùng vợ Naina. (Ảnh: RIA)
Ra đến hành lang, chậm rãi cài áo khoác, ông nói: “Naina này, anh có một quyết định. Anh sẽ từ chức. Sẽ có bài phát biểu của anh trên truyền hình. Em nhớ xem tivi”.
“Naina đứng đờ ra tại chỗ. Bà ấy nhìn tôi, rồi nhìn Tanya. Bà ấy không thể tin được mọi chuyện. Rồi bà ấy lao tới như một cơn lốc, ôm tôi, hôn tôi: ‘Thật là hạnh phúc! Cuối cùng thì cũng tới! Borya, chẳng lẽ đây là sự thật?!” - ông Yeltsin sau đó kể lại.
Tổng thống Nga Yeltsin cùng vợ Naina. (Ảnh: RIA)
Mọi việc sau đó diễn biến như sau:
8h00. Voloshin gọi người đứng đầu bộ phận pháp lý của Văn phòng Tổng thống Larisa Brycheva và trợ lý phụ trách các vấn đề pháp lý của Chánh văn phòng Tổng thống đến văn phòng của mình. Họ cần phải chuẩn bị các sắc lệnh về việc từ chức của Tổng thống và 2 văn bản gửi Duma Quốc gia và Hội đồng Liên bang.
8h15. Ông Yeltsin vào văn phòng của mình tại điện Kremlin. Trên bàn, như thường lệ, là bản kế hoạch làm việc. Nhưng ông ấy lại lấy từ túi ra bản do mình chuẩn bị. Tờ giấy bị nhăn, và ông Yeltsin cẩn thận làm phẳng nó.
9h00. Người phụ trách giúp việc cho Tổng thống Valery Semenchenko bước vào văn phòng, đặt lên bàn các văn bản trình Tổng thống. Trong số các giấy tờ đó có một văn bản cần chữ ký: thông điệp của Tổng thống Yeltsin gửi Hội đồng Liên bang. “Không còn cần thiết nữa” - ông Yeltsin quyết định.
9h30. Vladimir Putin bước vào văn phòng, ông Yeltsin thông báo về quyết định của mình cho trưởng phòng nghi lễ của phủ Tổng thống Vladimir Shevchenko và thư ký báo chí Dmitry Yakushkin.
Cuối cùng, bài phát biểu truyền hình mới được ghi lại. Chiếc xe bọc thép mang theo cuốn băng rời khỏi cổng số 6 điện Kremlin và cùng với cảnh sát giao thông đi thẳng đến trung tâm truyền hình Ostankino. Ở đó, Yumashev phải đích thân nhìn thấy rằng, vào đúng buổi trưa, bài phát biểu truyền hình sẽ được lên sóng.
Tổng thống Boris Yeltsin và trưởng phòng nghi lễ của phủ Tổng thống Vladimir Shevchenko. (Ảnh: RIA)
“Tôi đã có quyết định. Đã suy nghĩ rất lâu và dằn vặt. Hôm nay, vào ngày cuối cùng của thế kỷ, tôi sẽ từ chức”, - ông Yeltsin nói khi đang ngồi ở một chiếc bàn trống, đằng sau ông chỗ những cái rèm màu xanh là một cây thông năm mới.
“Tôi nhiều lần nghe thấy: Yeltsin sẽ nắm giữ quyền lực bằng mọi cách, ông ta sẽ không trao nó cho bất cứ ai. Đó là những lời dối trá. Vấn đề nằm ở việc khác – nước Nga phải bước vào thiên niên kỷ mới với các chính trị gia mới, với những gương mặt mới, với những con người thông minh, mạnh mẽ, đầy năng lượng mới. Và chúng tôi – những người đã nắm quyền lực trong nhiều năm – chúng tôi phải rời đi” - ông Yeltsin nói trong bài phát biểu.
Người ta không chỉ sửng sốt với tin tức, mà còn với cách diễn đạt của ông – người đứng đầu Nhà nước nhận lỗi trước người dân: “Tôi muốn xin các bạn tha thứ. Vì rằng nhiều kỳ vọng của chúng ta đã không thành hiện thực. Và vì những điều chúng ta tưởng như đơn giản nhưng hóa ra lại rất khó khăn. Tôi xin lỗi vì đã không đáp ứng được một số kỳ vọng của những người tin rằng chúng ta có thể phi nước đại và ngay lập tức nhảy vọt từ quá khứ xám xịt, trì trệ tới một tương lai tươi sáng, giàu mạnh, văn minh. Bản thân tôi tin vào điều đó: có lẽ chúng ta sẽ nhảy vọt, sẽ vượt qua mọi thứ.
Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev và Tổng thống Nga Boris Yeltsin. (Ảnh: RIA)
Không có sự nhảy vọt nào. Trong một số việc, tôi đã quá ngây thơ. Ở một số chỗ, vấn đề là quá phức tạp. Chúng ta lách mình về phía trước qua những sai lầm, những thất bại. Nhiều người trong thời điểm khó khăn này đã bị sốc.
Nhưng tôi muốn các bạn biết – tôi chưa bao giờ nói điều này, hôm nay đối với tôi là thời điểm quan trọng để nói: nỗi đau của mỗi người trong số các bạn đều là nỗi đau trong tôi, trong trái tim tôi. Những đêm thức trắng, những cảm xúc giày vò – cần phải làm gì đây để mọi người có được cuộc sống dễ dàng và tốt hơn dù chỉ là một chút. Không có nhiệm vụ nào đối với tôi quan trọng hơn thế”.
Đại biểu Nhân dân Liên Xô Boris Yeltsin phát biểu vào ngày 21/5/1989 tại cuộc mít tinh ở Luzhniki. (Ảnh: RIA)
“Tôi sẽ rời đi, tôi đã làm tất cả những gì có thể” - ông Yeltsin khép lại bài phát biểu của mình. Và ông cho rằng cần phải nói thêm điều này: “Và không phải vì sức khỏe, mà vì toàn bộ vấn đề”. Bài phát biểu kéo dài gần 11 phút.
Sau đó là một cuộc họp với Thượng phụ Alexy. Theo hồi ký của ông Yeltsin, Thượng phụ chững lại một hồi lâu. Và cuối cùng, ngài ấy nói những lời hoàn toàn không theo phong cách nhà thờ: “Đây là một quyết định rất đàn ông”. Bước tiếp theo là chuyển giao vali hạt nhân. Gặp gỡ các Bộ trưởng. Bữa tiệc chia tay. Và ông Yeltsin nghỉ ngơi trong vài giờ.
Video: Bài phát biểu chúc mừng năm mới của Quyền Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 31/12/1999.
“Vào thời khắc giao thừa, như mọi khi, ông già Noel xuất hiện. Ông ấy lấy quà ra khỏi túi. Và họ tặng tôi một chiếc đồng hồ. Sau đó, chúng tôi ra khỏi nhà. Những ngôi sao. Tuyết rơi. Cây cối. Đêm tối dần. Đã lâu rồi tôi cùng gia đình chưa có được cái hạnh phúc đó. Cách đây rất lâu rồi... Vào buổi sáng hôm sau, cũng không có nỗi buồn nào”.
Vào lúc nửa đêm, theo giờ Matxcơva, ông Putin chúc mừng năm mới cả nước: “Sau 3 tháng nữa, cuộc bầu cử Tổng thống ở Nga sẽ diễn ra. Tôi muốn các bạn lưu ý rằng, không được phép có một khoảng trống quyền lực trong nước dù chỉ một phút. Chưa từng và sẽ không bao giờ có”.