Cảnh hoang phế, nhếch nhác ở phật viện lớn nhất Đông Nam Á

Phật viện Đồng Dương thuộc địa phận làng Đồng Dương, xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam, là di tích khảo cổ học. Cách đây 5 năm, phật viện lớn nhất Đông Nam Á này vinh dự đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. 

Phật viện Đồng Dương được xây dựng từ thế kỷ thứ IX và được đánh giá là một trong những di tích quan trọng của khu vực Đông Nam Á. Theo khảo tả của nhà nghiên cứu H.Parmentier, toàn bộ khu đền thờ chính và các tháp nằm lân cận phân bố trên một trục từ Tây sang Đông, dài khoảng 1.300m. Khu đền thờ chính nằm trong một khu vực hình chữ nhật dài 326m, rộng 155m, xung quanh có tường gạch bao bọc. Từ khu đền chính có một con đường dài khoảng 760m chạy về phía Đông đến một thung lũng hình chữ nhật.

Đáng tiếc, Phật viện Đồng Dương - khu di tích quan trọng bậc nhất của kiến trúc Phật giáo Chăm Pa này đã bị tàn phá nặng nề bởi thiên nhiên và chiến tranh. 

“Thời chiến, cha tôi cùng một số người hoạt động cách mạng đã trú ẩn ở khu vực này, sau đó máy bay của địch phát hiện thì mọi người sơ tán. Còn khu di tích bị địch bắn phá hư hỏng. Đến khi giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước vào năm 1975, người dân địa phương thấy gạch đổ ở khu di tích Phật viện Đồng Dương nên họ đào đem về xây nhà. Một số người còn xâm hại để sản xuất lâm nghiệp, trồng cây làm biến dạng di tích. Cũng từ đó, di dích dần xuống cấp trầm trọng theo năm tháng” - ông Trà Tấn Tư (trú thôn Đồng Dương) kể.

Tại khu di tích Phật viện Đồng Dương nay chỉ còn duy nhất tháp Sáng và đang được chống đỡ bằng cách quây sắt chằng chịt. Chứng kiến sự rệu rã của các mảng tường, vách, nhiều người không khỏi lo lắng rằng di tích đang có nguy cơ đổ sập bất cứ lúc nào.

Lối dẫn vào khu di tích, thậm chí ngay cả khu vực còn sót lại tháp Sáng, đang lâm vào tình cảnh hết sức nhếch nhác với hình ảnh cỏ dại mọc um tùm.

Ông Trương Công Hùng - Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Thăng Bình - chia sẻ, nhìn vào thực tế, ai cũng sẽ thấy cổng tháp Sáng đang xuống cấp trầm trọng, gạch vữa rơi rớt, có nguy cơ ngã đổ bất cứ lúc nào. Vì vậy, bằng mọi cách phải phục dựng, bảo vệ được cổng tháp Sáng, nếu mất luôn tháp Sáng là mất luôn di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương.

Trong diện tích khoanh vùng bảo vệ 5,3 ha của di tích quốc gia đặc biệt Phật viện Đồng Dương vẫn còn 11 nhà dân, 112 ngôi mộ cùng nhiều diện tích đất hoa màu, đất trồng rừng... Mỗi năm, huyện Thăng Bình chi khoảng 60 triệu đồng để phát quang, bảo vệ khu vực xung quanh cổng tháp Sáng và đường vào di tích.

 Ông Nguyễn Thanh Hồng, Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Quảng Nam, xác nhận Phật viện Đồng Dương mặc dù là di tích cấp quốc gia đặc biệt nhưng nó gần như là phế tích. 

"Hiện nay, tỉnh đã có kinh phí và đang trình xin Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch thẩm định hồ sơ trùng tu cấp thiết tháp Sáng. Dự kiến năm 2025 sẽ thực hiện di dời mộ, bồi thường đất sản xuất cho nhân dân, sau đó tiếp tục khảo cổ, thám sát và khai quật. Đủ cứ liệu sẽ lập dự án quy hoạch bảo tồn, phục dựng” - Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Quảng Nam thông tin thêm.