06:48 29/12/2025
Phóng sự
Hầu hết các bậc cha mẹ đều có cảm giác con cái tuy đều do mình sinh ra nhưng rất khác nhau; thậm chí có những đứa trẻ dù vẻ ngoài khá giống nhau nhưng tính cách và hành vi lại hoàn toàn khác biệt.
Điều thú vị hơn là khi các bậc cha mẹ chia sẻ kinh nghiệm nuôi dạy con cái, họ thường rút ra một số điểm tương đồng như: Con cả thường ngoan ngoãn và biết quan tâm hơn, trong khi con thứ hai hiếu động và nghịch ngợm hơn, thậm chí đôi khi còn gây đau đầu cho cha mẹ. Đứa con cả thường có vẻ thật thà và giản dị, đôi khi hơi ngây thơ, trong khi đứa con thứ hai thông minh và nhanh trí, giỏi đọc vị người khác hơn và biết cách tận dụng hoàn cảnh để làm hài lòng cha mẹ.
Những đặc điểm này thường dẫn các bậc cha mẹ đến một kết luận đơn giản: "Đứa con thứ hai có vẻ thông minh hơn đứa con đầu lòng!". Tuy nhiên, thực tế có phải như vậy?
Đứa con cả thường có vẻ thật thà và giản dị, đôi khi hơi ngây thơ, trong khi đứa con thứ hai thông minh và nhanh trí.
Hai nhà tâm lý học Peter Christensen và Thor Bierkedel từng phân tích dữ liệu từ hơn 240.000 anh em trai nhập ngũ và phát hiện ra rằng chỉ số IQ trung bình của con trai cả cao hơn con thứ hai khoảng 3 điểm và cao hơn con thứ ba khoảng 4 điểm.
Theo Brightside, nhiều nghiên cứu chứng minh rằng con cả trong các gia đình thường có trí tuệ và tài năng đặc biệt. Các nhà khoa học khẳng định thứ tự sinh có liên quan nhiều đến trí thông minh và các khả năng khác của con người.
Một nghiên cứu tại Đại học Edinburgh năm 2017 cũng cho thấy con cả thường có tư duy cao hơn, thông minh hơn con thứ. Kết quả này được đưa ra sau khi các nhà khoa học theo dõi hơn 5.000 anh chị em, từ sơ sinh đến 14 tuổi.
Theo nhà nghiên cứu Meri Wellace, thứ tự sinh có tác động rất lớn đến những đứa con. Con đầu thường được cha mẹ chăm sóc kỹ hơn, kỳ vọng nhiều hơn. Do đó, con cả thường được thúc đẩy thành công, phát triển trí tuệ tốt hơn. Mặt khác, thời điểm có em là lúc những đứa con cả trưởng thành hơn. Ngoài việc tự chăm lo cho bản thân, chúng đôi khi còn phải chăm sóc cho em. Do đó, chúng thường trở nên già dặn và chín chắn hơn.
Theo China News, con cả, do sinh trước, thường được hưởng một số lợi thế tự nhiên trong một khoảng thời gian, chẳng hạn như sức mạnh thể chất, khả năng vượt trội và địa vị cao hơn trong gia đình. Để vượt qua họ, con thứ phải tìm một con đường khác và xác định những điểm mạnh cạnh tranh của riêng mình.
Đứa con thứ hai lớn lên trong môi trường có anh, chị lớn hơn thường có lợi thế đến từ việc quan sát và học hỏi. Ví dụ, khi đứa trẻ lớn hơn học đi xe đạp lần đầu tiên, chúng có thể ngã nhiều lần và cha mẹ có thể cảm thấy lo lắng, liên tục động viên hoặc thậm chí chỉ trích.
Đứa em nhỏ hơn có thể quan sát cách anh chị của mình vượt qua những khó khăn này, học được kỹ năng đi xe và đáp ứng được kỳ vọng của cha mẹ. Bằng cách này, đứa trẻ nhỏ hơn thường tự tin hơn khi học đi xe đạp một mình và có thể tránh được một số khó khăn mà đứa trẻ lớn hơn gặp phải.
Quá trình tích lũy kinh nghiệm thông qua quan sát và học hỏi cho phép đứa con thứ hai xử lý vấn đề một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn ở nhiều khía cạnh. Không giống như đứa con đầu lòng, chúng không cần phải trải qua nhiều "lần đầu tiên" mà có thể chuẩn bị trước thông qua quan sát và học hỏi.
Đây là lý do tại sao đứa con thứ hai thường thể hiện sự linh hoạt và thông minh hơn trong một số lĩnh vực nhất định, thậm chí vượt qua những hạn chế về kinh nghiệm của đứa con lớn để phát triển những thế mạnh độc đáo của riêng mình. Những thế mạnh này không chỉ thể hiện ở kỹ năng mà còn ở khả năng quản lý cảm xúc, giải quyết vấn đề và kỹ năng xã hội, giúp đứa con thứ hai dễ dàng thích nghi với các môi trường khác nhau.
Do thiếu kinh nghiệm, cha mẹ thường thận trọng và lo lắng hơn khi nuôi dạy con đầu lòng. Đến khi có con thứ hai, họ đã có nhiều kinh nghiệm hơn. Mặc dù hai đứa trẻ có tính cách và nhu cầu khác nhau, nhưng cha mẹ sẽ biết cách cách giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình trưởng thành của con.
Do đó, khi nuôi dạy đứa con thứ hai, cha mẹ thoải mái hơn và khéo léo hơn trong việc xử lý các vấn đề liên quan tới con cái. Họ cũng linh hoạt hơn trong cách tiếp cận việc nuôi dạy đứa con thứ hai.
Điều này được thể hiện qua nhiều khía cạnh. Ví dụ, khi đứa con cả bị ốm lần đầu, cha mẹ có thể rất lo lắng, liên tục băn khoăn không biết có nên đưa con đi khám bác sĩ và có nên áp dụng phương pháp điều trị nào. Tuy nhiên, khi đứa con thứ hai bị ốm, cha mẹ có thể bình tĩnh hơn khi xử lý sự việc.
Kinh nghiệm của tra mẹ mang lại cho đứa con thứ cảm giác ổn định và an toàn. Đây là môi trường phát triển tối ưu cho đứa con thứ hai, cho phép chúng phát triển tư duy độc lập, khả năng điều tiết cảm xúc và giải quyết vấn đề một cách tự chủ hơn.
Con cả thường đảm nhận vai trò dạy dỗ các em. Mặc dù việc dạy dỗ này thường không mấy bài bản, ví dụ "khuyến khích" các em nhỏ xin bố mẹ đồ ăn vặt hoặc cùng nhau nghịch ngợm, nhưng sự tương tác này vẫn có những mặt tích cực. Trên thực tế, con cả thường phát triển kỹ năng lãnh đạo và giải quyết vấn đề trong quá trình dạy dỗ các em. Nhà tâm lý Peter Christensen tin rằng việc "dạy và học" này giải thích tại sao con cả lại đạt điểm cao hơn trong các bài kiểm tra IQ.
Đồng thời, các con thứ cũng được hưởng lợi từ quá trình "dạy dỗ" này. Mặc dù còn nhỏ tuổi, nhưng chúng được tiếp xúc với các chiến lược giải quyết vấn đề và cách đối phó với những thách thức trong gia đình từ sớm, nhờ đó nhanh chóng thoát khỏi những hạn chế của tuổi nhỏ và sự thiếu kinh nghiệm.
Bằng cách quan sát và bắt chước hành vi của con cả, con thứ có thể học được nhiều kỹ năng sống và cách suy nghĩ trong những năm đầu đời, dần dần phát triển tư duy linh hoạt và khả năng thích ứng hơn. Ở một số khía cạnh, con thứ thậm chí có thể thể hiện khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề vượt trội hơn con cả, từ đó vượt qua con cả trong gia đình và trong cuộc sống.
Thay vì so sánh, các bậc cha mẹ nên giúp con cái phát huy những điểm mạnh của riêng mình.
Tuy vậy, chỉ số IQ không phải là thứ duy nhất đánh giá sự thông minh của con người, càng không phải là chìa khoá duy nhất mở ra tương lai tương sáng. Sự thành công của mỗi con người còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như cách họ giải quyết vấn đề, cách họ hợp tác và giao tiếp với người khác.
Mỗi đứa trẻ đều có sở trường riêng, sở hữu những tài năng và tiềm năng khác nhau. Do đó, thay vì so sánh, các bậc cha mẹ nên giúp con cái phát huy những điểm mạnh của riêng mình.