Cách mạng tháng 10 Nga diễn ra thế nào?

Năm 1917, nước Nga trải qua 2 cuộc cách mạng lớn vào tháng 2 và tháng 10, chấm dứt 200 năm trị vì của Nhà Romanov cũng như chấm dứt vĩnh viễn chế độ quân chủ ở Nga.

Cách mạng tháng 10 Nga còn mở ra chương mới trong lịch sử nhân loại khi những người vô sản ở Nga thành lập nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.

Ngày 7/11/2017 đánh dấu 100 năm kể từ ngày những người Bolshevik giành thắng lợi trong cuộc cách mạng chấn động thế giới cuối năm 1917.

Cách mạng tháng 10 Nga thực chất diễn ra vào tháng 11

Cách mạng tháng 10 Nga 1917 thực chất diễn ra vào tháng 11 (và Cách mạng tháng 2 Nga 1917 diễn ra vào tháng 3), điều này sẽ làm nhiều người khó hiểu, thậm chí cả đối với người Nga do cách tính ngày tháng gây ra.

Những người lính chuẩn bị tấn công Cung điện Mùa đông, tháng 10/1917. (Ảnh: GLP) 

Cho tới tận năm 1918, Nga vẫn sử dụng lịch cũ, hay lịch Julius do Hoàng đế La Mã Julius Caesar đưa ra từ năm 45 TCN. Lịch Julius lệch so với lịch Gregorius, còn gọi là lịch dương hay lịch mới, khoảng 2 tuần. Một trong những việc đầu tiên mà những người Bolshevik thực hiện sau khi giành chính quyền là chuyển sang dùng lịch mới.

Nguyên nhân Cách mạng tháng 10

Có nhiều giả thiết xung quanh nguyên nhân của cả 2 cuộc cách mạng năm 1917 tại Nga, nhưng các nhà sử học đồng ý với quan điểm cho rằng người dân Nga lúc bấy giờ cảm thấy giận dữ vì Nga tham gia Thế chiến I. Khi ấy, người dân Nga mong chờ hòa bình từ rất lâu, nhưng chính quyền Đế quốc Nga vẫn tiếp tục tham gia chiến tranh.

Do cơ sở vật chất phục vụ sản xuất của nước Nga khi ấy rất yếu kém, tình trạng thiếu lương thực xảy ra, đặc biệt tại thủ đô Petrograd (tên cũ của Saint Petersburg) của Đế quốc Nga. Những cuộc “bạo loạn bánh mì” nổ ra đánh dấu bước đầu của cuộc nổi dậy.

 Công nhân từ Nhà máy Putilov, Petrograd biểu dương lực lượng. (Ảnh: SMRPH)

Những người nông dân, chiếm đa số tại nước Nga khi ấy, không hài lòng với chính phủ Đế quốc Nga. Dù cho Sa hoàng Alexander II bãi bỏ chế độ nông nô từ năm 1861, song đến năm 1917 phần lớn nông dân Nga không sở hữu bất cứ tài sản nào. Những người lao động phải chịu đựng những điều kiện lao động khắc nghiệt vượt quá sức tưởng tượng.

Bản thân Sa hoàng Nicolas II cũng là nguyên nhân khiến cách mạng nổ ra, thậm chí những người trung thành với ông còn cho rằng Sa hoàng Nicolas 2 là nhà lãnh đạo kém cỏi. Hoàng gia Nga bị thao túng bởi Grigory Rasputin trong nhiều năm, Rasputin được Hoàng gia Nga coi là vị thánh nhưng bị phần lớn người Nga căm ghét.

Cách mạng tháng 2 nổ ra với nòng cốt là lực lượng của Đảng Đảng Bolshevik do Vladimir Lenin lãnh đạo, bắt đầu bằng phong trào biểu tình chống chiến tranh. Ngày 26/2 (11/3 theo lịch mới), cuộc tổng bãi công tại Petrograd chuyển thành khởi nghĩa vũ trang. Sa hoàng Nicolas 2 phải thoái vị.

Video: Kỷ niệm cách mạng tháng 10 Nga lần thứ 1 năm 1918

Mặc dù theo lời kêu gọi của Đảng Bolshevik, công nhân và binh lính đã lập các xô viết đại biểu của mình, nhưng giai cấp tư sản Nga thỏa thuận cùng phe Menshevik, chiếm khá nhiều trong các xô viết đại biểu, đặc biệt là xô viết Petrograd. Ngày 3/3 (16/3 theo lịch mới), Chính phủ Lâm thời, đứng đầu là Kerensky, được thành lập, bao gồm các đại biểu của Duma Quốc gia Đế quốc Nga và đây là chính quyền không qua bầu cử.

Tình trạng 2 chính quyền song song này tồn tại đến tận tháng 10/1917. Chính phủ Lâm thời do Kerensky lãnh đạo tiếp tục tham gia Thế chiến I. Tháng 7/1917, Cuộc tổng tấn công của Kerensky thất bại hoàn toàn, 60.000 lính Nga tử trận và 200.000 bị thương, điều này dẫn đến cuộc biểu tình của hơn 500.000 người dân Petrograd nhưng cuộc biểu tình này bị Chính phủ Kerensky thẳng tay đàn áp.

 Cận vệ Đỏ, binh lính và thủy thủ tấn công Cung điện Mùa đông, tháng 11/1917. (Ảnh: GLP)

Dưới sự lãnh đạo của Chính phủ Kerensky, nước Nga ngày càng rơi vào khủng hoảng, giao thông vận tải gần như tê liệt, nạn đói xảy ra ở nhiều nơi trên nước Nga, đặc biệt là tại cách thành phố. Quân đội Nga tiếp tục hứng chịu những thất bại nặng nề trên mặt trận. Đó là bối cảnh mà những người Bolshevik quyết định thực hiện Cách mạng tháng 10.

Lý do những người Bolshevik giành thắng lợi

Do những cuộc khủng bố của chính quyền Sa hoàng Nicolas II, đầu năm 1917, Đảng Bolshevik không có nhiều tiếng nói cũng như không có nhiều ảnh hưởng tại Nga lúc bấy giờ. Nhưng khi Cách mạng tháng 2 Nga nổ ra, Vladimir Lenin cùng nhiều đồng chí đang ở Thụy Sĩ lập tức trở về Nga và bắt đầu hành động.

Người dân Nga lúc bấy giờ ủng hộ những người Bolshevik bởi những người Bolshevik khẳng định sẽ mang lại hòa bình và ruộng đất ngay sau khi giành thắng lợi. Đồng thời, những người Bolshevik khẳng định rằng công nhân và nông dân cần đoàn kết đấu tranh để chống lại tư bản và đế quốc.

Alexander Feodorovich Kerensky (1881-1970). (Ảnh: GLP) 

Trên thực tế, sau khi Cách mạng tháng 10 Nga thành công, chính quyền Xô viết lập tức ban hành Sắc lệnh hòa bình và Sắc lệnh ruộng đất để giải quyết những vấn đề nhức nhối nhất ở Nga lúc bây giờ, đồng thời xóa bỏ chế độ phân biệt đẳng cấp, những đặc quyền của giáo hội Chính thống giáo ở Nga và thực hiện chính sách nam nữ bình đẳng.

Trước khi Cách mạng tháng 10 Nga nổ ra, những người Bolshevik còn ngăn chặn thành công âm mưu thiết lập chế độ độc tài quân sự của tướng Kornilov và điều này khiến uy tín của họ trở nên rất cao. Những người Bolshevik cũng không sợ bất cứ điều gì cả, họ từng bị đặt ra ngoài vòng pháp luật trong nhiều năm và bị chính quyền Đế quốc Nga đàn áp thẳng tay.

 Lenin phát biểu trước đám đông tại quảng trường Sverdlov, Petrograd năm 1919, đứng bên phải là Leon Trostsky. (Ảnh: GLP)

Các nhà sử học cũng đánh giá rằng Vladimir Lenin, lãnh tụ của Đảng Bolshevik là lý do khiến những người Bolshevik giành được thắng lợi. Lenin thể hiện ông là nhà cách mạng chăm chỉ và dũng cảm – những bài phát biểu của ông đã lay động trái tim của người dân Nga lúc bấy giờ, và Lenin đã tổ chức rất tốt Đảng Bolshevik để đảng lãnh đạo cuộc cách mạng đi đến thắng lợi.

Đến mùa thu năm 1917, người dân Nga tin tưởng Lenin hơn hẳn người đứng đầu Chính phủ Lâm thời Nga Alexander Kerensky, nhân vật được đánh giá là xảo quyệt nhưng kém cỏi. Đó là những lý do chính giúp những người Bolshevik giành thắng lợi trong Cách mạng tháng 10 Nga.

Những gương mặt cách mạng khác

Bên cạnh Lenin, không thể không kể đến nhiều người khác với đóng góp không nhỏ cho thành công của Cách mạng tháng 10 Nga. Có 1 ví dụ điển hình, đó là Leon Trotsky, người đóng vai trò quan trọng trong đảng Bolshevik vào năm 1917. Sau này, chính ông là người thành lập Hồng quân Liên Xô, lực lượng đã bảo vệ chính quyền Xô viết trước sự tấn công của các lực lượng phản cách mạng.

Nadezhda Krupskaya. (Ảnh: Olga Shirnina)

Nadezhda Krupskaya, phu nhân của Lenin, cũng là người có vai trò quan trọng trong cuộc cách mạng. Có thể nói Krupskaya đã dành toàn bộ cuộc đời của bà để giúp đỡ Lenin, mặc dù bản thân bà chịu nhiều thiệt thòi về mặt tình cảm.

Những thay đổi do Cách mạng tháng 10 mang lại

Những cuộc cách mạng năm 1917 tại Nga, đặc biệt là Cách mạng tháng 10 Nga mang lại những thay đổi lớn lao cho xã hội Nga từ những vấn đề vĩ vô thuộc lĩnh vực kinh tế, chính trị, giáo dục, nghệ thuật cho đến những vấn đề bình thường như cách ăn mặc.

Người dân tại Matxcơva diễu hành kỷ niệm 88 năm Cách mạng tháng 10 Nga, ngày 7/11/2005. (Ảnh: AP)

Các tác phẩm nghệ thuật thời kỳ Liên Xô đã phản ánh sâu sắc những thay đổi này, nhưng thậm chí cho đến ngày nay khi Liên Xô không còn tồn tại nữa, nền nghệ thuật Nga hiện tại vẫn tiếp tục phản ánh về chủ đề Cách mạng tháng 10 Nga.

Nhiều nghệ sĩ như nhà thơ Vladimir Mayakovsky cho biết họ không thể tưởng tượng được cuộc sống họ sẽ thế nào nếu như không có Cách mạng tháng 10.

Phản ứng của thế giới với Cách mạng tháng 10

Khi Cách mạng tháng 10 Nga nổ ra, thế giới có những phản ứng khác nhau và có thể tóm gọn bằng tiêu đề của cuốn sách do nhà báo người Mỹ John Reed viết năm 1919 – “10 ngày rung chuyển thế giới”. John Reed cũng là gương mặt tiêu biểu cho những người nước ngoài ủng hộ Cách mạng tháng 10 Nga và những người Bolshevik.

Nhà báo Mỹ John Reed, tác giả cuốn sách "10 ngày rung chuyển thế giới". 

Năm 1967, trong bài báo đăng trên Pravda nhân kỷ niệm 50 năm Cách mạng tháng 10, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: ““Giống như mặt trời chói lọi, Cách mạng Tháng Mười chiếu sáng khắp năm châu, thức tỉnh hàng triệu hàng triệu người bị áp bức, bóc lột trên trái đất. Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa như thế”.

Nhiều nhà báo và những người nước ngoài chứng kiến những cuộc cách mạng 1917 tại Nga, trong đó có Cách mạng tháng 10 Nga, phần lớn là các nhà ngoại giao và các nhà báo. Đại sứ Anh tại Nga George Buchanan đã viết: “Tôi sẵn sàng thừa nhận rằng cả Lenin và Trosky đều là những người phi thường”.