06:34 16/12/2024
Thị trường
Khi phương Tây gia tăng các biện pháp trừng phạt đối với Nga sau khi Moskva phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine, nhiều tàu tàu vận tải đã gia nhập “đội tàu bóng tối”, sẵn sàng tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của Nga.
Những người trong ngành công nghiệp dầu mỏ ước tính, đội tàu “bóng tối” này có khoảng 600 tàu, tương đương 10% tổng số tàu chở dầu cỡ lớn trên toàn cầu và con số này vẫn tiếp tục gia tăng.
Mỏ dầu của Nga gần Neftekamsk, ngày 19/11/2020. (Ảnh: Getty)
Ai sở hữu và vận hành các con tàu này vẫn là một câu hỏi chưa có đáp án. Khi việc buôn bán dầu Nga trở nên phức tạp hơn trong năm qua, nhiều hãng vận tải phương Tây đã dừng các hoạt động liên quan. Điều này mở ra cơ hội cho “người mới”, trong đó có các công ty vỏ bọc ở Dubai hoặc Hong Kong. Một số mua tàu từ chủ sở hữu châu Âu, trong khi một số khác khai thác lại những con tàu cũ.
Đội tàu “bóng tối” này ngày càng trở nên quan trọng khi Moskva tìm cách tránh làm việc với các hãng vận tải phương Tây và khi Trung Quốc và Ấn Độ đang thay thế khách hàng ở châu Âu - hiện đã cấm mua dầu Nga vận chuyển bằng đường biển và các sản phẩm dầu tinh chế như dầu diesel.
Việc giao hàng cho người mua ở xa hơn đòi hỏi phải có thêm nhiều tàu cỡ lớn và các chủ tàu sẵn sàng đối phó với sự phức tạp và rủi ro pháp lý, đặc biệt là sau khi G7 áp giá trần đối với dầu mỏ của Nga.
Sự mở rộng đội tàu bóng tối cho thấy những thay đổi đáng kể mà cuộc xung đột Nga-Ukraine đem lại cho thị trường dầu mỏ toàn cầu. Trong nỗ lực duy trì hoạt động, Nga - nhà xuất khẩu dầu thô lớn thứ hai thế giới, đã định hình lại mô hình giao dịch hàng chục năm tuổi và chia hệ thống năng lượng của thế giới thành hai phần.
Ông Richard Matthews, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu của EA Gibson - một nhà môi giới tàu biển quốc tế, cho biết, có đội tàu không thực hiện bất kỳ hoạt động kinh doanh nào của Nga và cũng có đội tàu phục vụ riêng hoạt động này. Một số ít tàu ở trạng thái không rõ ràng.
Đội tàu “xám” và đội tàu “bóng tối”
Khi châu Âu ngừng sử dụng năng lượng của Nga, các khách hàng ở châu Á đã nhanh chóng “chốt đơn”.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, Trung Quốc đã tăng nhập khẩu dầu của Nga lên trung bình 1,9 triệu thùng mỗi ngày vào năm 2022, tăng 19% so với năm 2021. Mức tăng của Ấn Độ còn cao hơn nhiều, tăng 800% lên mức trung bình 900.000 thùng mỗi ngày.
Theo Công ty Phân tích và Dữ liệu Kpler, xuất khẩu dầu của Nga sang Trung Quốc và Ấn Độ đều đạt mức cao kỷ lục trong tháng 1/2023 sau khi lệnh cấm của châu Âu đối với dầu Nga vận chuyển bằng đường biển có hiệu lực.
Xuất khẩu dầu Nga sang Thổ Nhĩ Kỳ, một khách hàng hàng đầu khác, cũng tiếp tục tăng. Lệnh cấm các sản phẩm dầu tinh chế đến tháng 2 mới bắt đầu có hiệu lực.
Việc thực hiện các đơn đặt hàng từ châu Á đòi hỏi phải có nhiều tàu để vận chuyển. Đội tàu của Nga không đáp ứng đủ và do đó, “đội tàu bóng tối” đã xuất hiện.
Theo ông Matthew Wright, chuyên gia phân tích hàng hóa cấp cao tại Kpler, tàu vận chuyển dầu thô của Nga được phân thành 2 loại: xám và đen.
Tàu “xám” là các tàu đã được bán từ khi xung đột Nga-Ukraine bùng phát. Các chủ sở hữu ở châu Âu đã bán chúng cho các công ty ở Trung Đông và châu Á vốn trước đây không hoạt động trong thị trường tàu chở dầu.
Mặt khác, tàu “đen” là những con tàu từng hoạt động trong các chiến dịch của Iran hay Venezuela nhằm né tránh trừng phạt của phương Tây và gần đây chuyển sang vận chuyển dầu thô của Nga.
Mặc dù các nước phương Tây đã cấm hầu hết hoạt động nhập khẩu dầu của Nga, nhưng không có bất kỳ quy tắc nào ngăn cản các tàu phương Tây giao hàng cho người mua ở Trung Quốc hay Ấn Độ. Theo Kpler, các tàu có chủ sở hữu ở châu Âu chiếm 36% giao dịch dầu thô của Nga trong tháng 1/2023.
Ông Janiv Shah, nhà phân tích cấp cao của công ty tư vấn Rystad Energy, cho biết: “Đội tàu bóng tối đang vận chuyển dầu của Venezuela và Iran trên toàn cầu là điều mà chúng tôi dự đoán sẽ tham gia vào giao dịch dầu của Nga, và nó đã diễn ra”.
Lý do là bởi vận chuyển dầu của Nga trong các chuyến đi dài hơn tới Trung Quốc hoặc Ấn Độ kém hiệu quả hơn so với việc vận chuyển tới các quốc gia lân cận như Phần Lan.
Theo EA Gibson, nhu cầu của Nga về tàu chở dầu hiện cao gấp 4 lần so với trước xung đột ở Ukraine. Nhu cầu có thể tăng trong những tháng tới nếu Trung Quốc cần thêm nhiên liệu để phục hồi kinh tế.
Rủi ro từ đội tàu bóng tối
Cuối tuần trước, Liên minh châu Âu đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với Sun Ship Management, một công ty con của Sovcomflot, công ty vận tải biển lớn nhất của Nga. EU cho biết công ty có trụ sở tại Dubai, đăng ký cách đây 10 năm, đã “hoạt động như một trong những công ty chủ chốt quản lý và điều hành hoạt động vận chuyển dầu trên biển của Nga” và “Nga là người hưởng lợi cuối cùng” từ hoạt động kinh doanh của công ty này.
Các chuyên gia cho rằng đội tàu bóng tối có thể giúp Nga né tránh lệnh trừng phạt hoặc bán dầu trên mức giá trần. Đội tàu này cũng khiến việc xác định chính xác các thùng dầu của Nga đang được bán với giá bao nhiêu trở nên khó khăn hơn. Các chuyên gia đã tìm thấy bằng chứng trong dữ liệu hải quan cho thấy dầu Urals của Nga đang được bán với giá cao hơn nhiều so với giá chính thức.
An toàn cũng là một vấn đề lo ngại. Phần lớn các tàu trong hạm đội bóng tối được cho là đã hoạt động trên 15 năm, “độ tuổi” mà các công ty dầu mỏ chính thống thường cho chúng nghỉ hưu do hao mòn.