Chậm giải ngân vốn đầu tư công: Vì đâu dòng tiền bị 'nghẽn'?

Đầu tư, xuất khẩu và tiêu dùng được coi là 3 cấu phần quan trọng nhất của “cỗ máy kinh tế” Việt Nam. Trong đó hạng mục đầu tư được coi là “mũi nhọn”, động lực quan trọng nhất thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Theo các chuyên gia, trong bối cảnh nền kinh tế đang chịu những tác động nghiêm trọng của đại dịch COVID-19, để phục hồi và phát triển, dòng vốn đầu tư phải được khơi thông.

“Đầu năm không vội vã, cuối năm tất tả”

Chia sẻ với VTC News, TS Võ Trí Thành, Nguyên phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế trung ương (CIEM), cho rằng đầu tư công là động lực không thể thiếu của tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, số liệu về giải ngân vốn đầu tư công cho thấy, hạng mục quan trọng này đang bị tắc nghẽn.

TS Võ Trí Thành, Nguyên phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế trung ương (CIEM).

Nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này đã được chỉ ra từ lâu như giải phóng mặt bằng, chính sách, con người, kế hoạch, dự án dàn trải, dịch COVID-19... Trong đó, nổi cộm là lập kế hoạch chưa sát với thực tế và khả năng giao vốn, khả năng giải ngân vốn dẫn đến không phân bổ được hết số vốn kế hoạch.

Việc tổ chức triển khai thực hiện tại các bộ, cơ quan trung ương và địa phương còn nhiều bất cập. Vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu chưa được đề cao, chưa rõ nét. Người đứng đầu một số bộ ngành, địa phương khi thiếu quyết liệt, có phần đùn đẩy, né tránh.

Ngoài những nguyên nhân “cố hữu” trên, theo ông Thành, gần đây có thêm tình trạng sợ trách nhiệm trong thực thi giải ngân nguồn vốn dự án đầu tư công.

“Rất nhiều nguyên nhân đã tồn tại trong thời gian dài. Trong đó có những căn bệnh kinh niên kiểu đầu năm không vội vã, cuối năm tất tả”, ông Thành nói.

Chuyên gia kinh tế TS. Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế trung ương (CIEM), cũng cho rằng đầu tư công là “nền”, giữ vai trò dẫn dắt, lan tỏa, thúc đẩy đầu tư của xã hội. Đầu tư công hiệu quả sẽ có kết cấu hạ tầng tốt. Ngược lại, nguồn vốn này chậm chạp nền kinh tế sẽ bị kìm hãm.

Nhưng theo ông Doanh, thời gian qua mặc dù được Thủ tướng thúc giục rất nhiều song tiến độ giải ngân vốn đầu tư công vẫn chậm chạp. Nguyên Viện trưởng CIEM cho rằng có 3 nguyên nhân chủ yếu khiến giải ngân vốn đầu tư công từ đầu năm không đạt mục tiêu. Thứ nhất là bởi Chính phủ mới ra mắt, nhiều chức danh mới, cần thời gian ổn định tổ chức do người mới đến nhậm chức dè dặt.

Thứ hai, cuộc chiến chống tham nhũng mạnh mẽ gần đây cũng khiến các đơn vị cẩn trọng, dè dặt, công khai, minh bạch hơn. Mỗi chữ ký đều phải có chuẩn y xác nhận, phải có phản biện, tham vấn, tư vấn cho chắc chắn, nên mặc dù có thúc đẩy nhưng vẫn chậm.

Cuối cùng, khung pháp luật liên quan đầu tư công còn nhiều vấn đề tồn tại. Ông Doanh cho biết tới đây, một trong những vấn đề mà Quốc hội sẽ phải xem xét tức là Luật Đất đai.

"Luật Đất đai có rất nhiều điểm  lý giải thuận cũng được, mà lý giải không thuận thì cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm", ông Doanh nói.

Không để “trên nóng dưới lạnh”

Đánh giá tầm quan trọng của đầu tư công với tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tạo việc làm, thúc đẩy an sinh xã hội, tại phiên họp mới đây, Thủ tướng đã yêu cầu tập trung đẩy mạnh thực hiện giải ngân vốn đầu tư công, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm và có ý nghĩa quan trọng nhất để bù đắp phần thiếu hụt tăng trưởng do tác động của dịch COVID-19.

Nhiều dự án đường cao tốc bị chậm tiến độ do vướng giải phóng mặt bằng. (Ảnh minh họa)

Đồng thời yêu cầu các bộ, ngành, địa phương phấn đấu giải ngân 95 - 100% vốn của năm 2021. Và có biện pháp, giải pháp cụ thể và chế tài mạnh mẽ trong triển khai thực hiện.

TS. Võ Trí Thành nhìn nhận hơn một năm trở lại, khi người đứng đầu Chính phủ xắn tay vào việc, quyết liệt mạnh mẽ cùng bộ, ngành, địa phương thì việc giải ngân vốn đầu tư công đã tốt hơn rất nhiều.

“Điều đó cho thấy khi người đứng đầu Chính phủ vào cuộc quyết liệt, chỉ đạo gắt gao, cỗ xe chuyển động tức thì, tiến độ giải ngân vốn được đẩy nhanh, làm bệ phóng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế”, TS Thành nhấn mạnh.

Tuy vậy, thực tế cho thấy, nhiều địa phương, bộ ngành thời gian qua còn trì trệ, không quyết tâm vào cuộc tháo gỡ khó khăn bất cập trong giải ngân vốn các dự án đầu tư công. Một số địa phương đề nghị được bố trí vốn để đầu tư phát triển, nhưng khi nhận được vốn xong lại không tổ chức thực hiện đến nơi đến chốn, vẫn còn đọng một lượng vốn rất lớn chưa giải ngân.

Theo TS Lê Đăng Doanh, với những địa phương, bộ ngành này, cần làm rõ trách nhiệm của người đứng đầu, chỉ nói chung chung sẽ không thể nêu cao tinh thần trách nhiệm.

“Phải làm rõ trách nhiệm người đứng đầu, 6 tháng đầu năm mà giải ngân 0% là quá tệ”, ông Doanh nói.

Đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông là dự án đầu tư điển hình về chậm tiến độ

Xây cơ chế, khơi sáng tạo

Theo TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), một trong những yếu tố quyết định tiến độ và hiệu quả của đầu tư công là tính năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm của lãnh đạo bộ, ngành, địa phương.

Ông Cung nêu thực tế cùng một thể chế, cùng một chính sách như nhau, nhưng có những địa phương, có những ngành đã vượt qua được rào cản và khắc phục được những nguyên nhân về thể chế, khách quan, chủ quan… để đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn. Từ đó, chuyên gia này cho rằng cần rút ra bài học từ những địa phương, từ những ngành đã giải ngân tốt và đưa những kinh nghiệm đó, chuyển ngay những kinh nghiệm đó cho các địa phương khác.

“Ở đâu có vốn thì ở đấy phải triển khai thật nhanh, thật đúng tiến độ và giải ngân hết bởi vì mỗi một đồng vốn đầu tư công vào là tạo ra lợi ích rất nhiều cho nền kinh tế và chính lợi ích của địa phương, của ngành đó”, TS. Nguyễn Đình Cung nói.

Đồng quan điểm, TS Lê Đăng Doanh cho rằng để nâng cao năng lực hấp thu vốn trong nền kinh tế, đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư theo kế hoạch, ngoài có tiền cần phải hoàn thiện khung khổ pháp luật. Và đặc biệt phải tạo điều kiện để cho người có quyền quyết định chấp nhận rủi ro, chấp nhận sự mạo hiểm.

“Chúng ta nhớ thời kỳ đổi mới, rất nhiều doanh nghiệp, địa phương “xé rào”, vượt ra khỏi khung khổ pháp luật, và đạt được nhiều thành tựu. Đấy là các cử chỉ rất đáng hoan nghênh. Tôi nghĩ giờ phải tạo khung khổ pháp luật, làm sống lại không khí đổi mới, sáng tạo. Thế giới đã thay đổi rất nhanh, chúng ta cứ giữ khung khổ cũ sẽ không tiến lên được”, ông Doanh nói.

TS Võ Trí Thành cũng cho rằng, bên cạnh việc rà soát, hoàn thiện khung khổ pháp lý, cần tháo gỡ các rào cản, vướng mắc và phải tạo ra được động lực sáng tạo. Việc đòi hỏi minh bạch, hiệu quả, tránh thất thoát, tham nhũng trong đầu tư công là cần thiết, nhưng sẽ tốt hơn nếu gắn được với câu chuyện phát triển.

“Việc bịt lỗ rò, giảm thiểu tiêu cực là tốt, nhưng quan trọng không kém là phải tạo ra được động lực, sự phát triển. Tức là chống thất thoát, tham nhũng nhưng phải tạo ra động lực cho phát triển”, ông Thành nói thêm.

Tuy nhiên theo ông Thành, trong thực thi cần “công khai, minh bạch, cần sự giám sát chặt chẽ để đảm bảo hiệu quả đầu tư, tránh những hệ luỵ tiêu cực như đã từng xảy ra trong giai đoạn kích cầu trước đây”.