Theo phong tục lâu đời của người Việt, ngày mùng 1 Tết, mọi gia đình đều chuẩn bị một mâm cỗ để cúng thần linh, tổ tiên.  Với ý nghĩa cầu mong một năm bình an, sung túc, hạnh phúc, mâm cỗ cúng sáng mùng 1 Tết thường được các gia đình bày biện đủ các món, sắp xếp chỉn chu, trau chuốt.

Một số gia đình còn làm cơm cúng tịch điện vào chiều mùng 1 Tết với lễ mặn, thường gồm bánh chưng, gà, giò, canh… Tuy nhiên, phần lớn các gia đình chỉ cúng sáng.

Mâm cỗ cúng mùng 1 Tết cần có những gì?

Theo cuốn Tín ngưỡng Việt Nam của tác giả Lưu Ánh của Nhà xuất bản Trẻ, vật phẩm cúng mùng 1 Tết gồm:

• Mâm ngũ quả
• Hương hoa
• Giấy tiền vàng mã
• Đèn, nến
• Trầu cau,
• Rượu, trà,
• Mâm cỗ có bánh chưng (hoặc bánh tét) 

Tùy mỗi gia đình mà mâm cỗ cúng ngày đầu năm được làm chay hay mặn, tất cả đều phải được chuẩn bị kỹ càng và bài trí chỉn chu. 

Ngày nay, việc làm cơm cúng ngày mùng 1 Tết không còn quá cầu kỳ, tùy vào điều kiện kinh tế, tùy vào vùng miền mà mỗi gia đình sẽ chuẩn bị các món khác nhau.

Mâm cỗ cúng ngày mùng 1 Tết miền Bắc 

Mâm cỗ miền Bắc thường sẽ đa dạng làm đầy đủ 4 bát, 4 đĩa tượng trưng cho tứ trụ, bốn mùa, bốn phương, có những gia đình cầu kỳ hơn thì sẽ làm đến 6 bát, 6 đĩa hoặc thậm chí 8 bát, 8 đĩa.

4 đĩa trong mâm cỗ miền Bắc thường là 1 đĩa gà luộc, 1 đĩa thịt lợn, 1 đĩa giò lụa và luôn có một đĩa xôi gấc với ước mong những điều may mắn, đỏ tươi như màu gấc trong năm mới.

4 bát gồm thường là 1 bát chân giò hầm măng, 1 bát bóng thả, 1 bát miến dong và 1 bát mọc nấm thả.

Do không sát sinh vào năm mới nên hầu như các món trong mâm cỗ phải đều được chuẩn bị từ trước, thịt gà cũng sẽ thịt vào ngày hôm trước.

Mâm cỗ cúng sáng mùng 1 tết của người miền Bắc. (Ảnh: Hòa Bùi)

Mâm cỗ cúng mùng 1 Tết của miền Trung

Mâm cỗ miền Trung thường đơn giản hơn so với miền Bắc nhưng cũng đủ đầy các món từ khô đến nước, thường bao gồm nem lụi, bò nướng gà quay, lợn quay, thịt nạc rim và không thể thiếu bánh chưng.

Mâm cơm cúng ngày đầu năm luôn có một số món đặc trưng của miền Trung như món cuốn, bánh tráng, rau cuốn sống, măng trộn, thịt gà trộn rau răm…

Ngoài ra còn có các món tráng miệng như bánh ngũ sắc, bánh phục linh, bánh sen tán, bánh in bột nếp và các loại bánh đậu xanh.

Mâm cỗ cúng sáng mùng 1 Tết của người miền Trung. (Ảnh: Bếp cô Minh)

Mâm cỗ cúng mùng 1 Tết của miền Nam

Mâm cỗ miền Nam không quá chú trọng sự cầu kỳ như miền Bắc. Món ăn rất phong phú và không quá gò bó theo một chuẩn nhất định, thường có chả giò chiên, lạp xưởng tươi, gỏi gà luộc xé phay, củ kiệu. Đặc biệt, mâm cỗ cúng sáng mùng 1 Tết phải có bánh tét. Ngày nay có nhiều phiên bản bánh tét như bánh tét nếp cẩm, bánh tét ngọt, hoặc bánh tét dừa, nhân có thể là thịt hoặc trứng vịt...

Hai món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ miền Nam đó chính là thịt kho trứng và canh khổ qua, với mong muốn một năm tốt đẹp, sung túc.

Mâm cỗ Tết miền Nam. (Ảnh: Quỳnh Nguyễn)

Mâm cỗ chay cúng mùng 1 Tết

Quan niệm của Phật tử là ngày đầu năm không nên sát sinh. Do đó thay vì chuẩn bị mâm cỗ mặn, họ sẽ chuẩn bị mâm cỗ chay.

Mâm cỗ chay với các món làm từ nấm. (Ảnh: Kẹo Gừng)

Các món ăn thường có trong mâm cỗ chay gồm:

- Rau củ xào chay, chẳng hạn như cà rốt, bắp non, nấm, cải thảo...

- Đậu hũ: Một món ăn cực kì quen thuộc với những ai ăn chay. Đậu hũ có thể được biến tấu với cách chiên xù, đậu hũ xào nấm, đậu phụ tứ xuyên...

- Canh nấm chay: Trong mâm cúng hay mâm cơm, dù mâm chay hay mâm mặn thì cũng đều phải có một bát canh.

- Món xôi: Xuất hiện ở cả mâm cỗ mặn và chay, xôi luôn có mặt trên mâm cúng ngày Tết, có thể là xôi đậu xanh, xôi gấc, xôi lá dứa...