Mở rộng đường Láng: Thu hồi đất đấu giá để không còn cảnh bỗng thành mặt phố

Thông tin Sở GTVT Hà Nội đề xuất chủ trương mở rộng đường Láng gấp đôi hiện tại (từ 10,5m mỗi làn lên tổng 53,5m chiều rộng) đang nhận được sự quan tâm lớn của người dân.

Đánh giá việc đầu tư cải tạo đường Láng là cần thiết, tuy nhiên nhiều chuyên gia bày tỏ ái ngại với mức đầu tư dự kiến cho đoạn đường 3,8km là 17.241 tỷ đồng, trong đó chi phí xây lắp 541 tỷ đồng, còn chi phí giải phóng mặt bằng lên tới 16.700 tỷ đồng (chiếm 96,8%).

Để tối ưu kinh phí giải phóng mặt bằng dự án, các chuyên gia kiến nghị thành phố thu hồi đất hai bên đường Láng để bán đấu giá lấy kinh phí làm đường - phương án từng được áp dụng thành công ở TP.HCM nhưng sau đó không được triển khai rộng rãi.

Tuy nhiên, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Đường bộ cho rằng, với mức đầu tư 17.241 tỷ đồng Hà Nội sẽ lại có thêm một tuyến đường được mệnh danh "đắt nhất hành tinh".

"Với chiều dài 3.800m, tổng mức đầu tư 17.241 tỷ đồng, nhẩm tính là hơn 4,5 tỷ đồng/m. Chưa kể đây là chi phí dự toán, khi hoàn thành con số không dừng lại ở mức đó. Như vậy, đường Láng sẽ đắt gấp đôi đường Trần Khát Chân - con đường được cho là đắt nhất Thủ đô thời điểm khánh thành với gần 2 tỷ đồng/m", ông Thanh nói.

Bên cạnh chi phí khổng lồ, ông Thanh cho rằng, công tác giải phóng mặt bằng làm không tốt cũng gây nên những hệ lụy xấu.

Trước đây, khi Hà Nội xây dựng, mở rộng những "đường đắt nhất hành tinh" như Hoàng Cầu - Voi Phục, Ô Đông Mác - Nguyễn Khoái, Nguyễn Văn Huyên, Ô Chợ Dừa, Xã Đàn - Kim Liên…, dư luận đặt nhiều nghi vấn về vấn đề tiêu cực trong quá trình giải tỏa.

"Người mất đất phải tìm nơi ở mới, kẻ đang trong ngõ hẻm thì được ra mặt phố, chênh lệch địa tô rất lớn, gấp vài chục lần, rất bất hợp lý", ông Thanh nói.

Vị chuyên gia phân tích thêm, khi Nhà nước mở đường mới hoặc mở rộng đường cũ, giá đất hai bên đường tăng lên rất nhiều lần so với trước. Những người bị thu hồi đất để làm đường thường không được hưởng lợi từ việc mở đường này.

Ngược lại, những người không bị giải phóng mặt bằng bỗng dưng được hưởng một món lợi lớn từ việc giá đất tăng mà không phải đóng một khoản thuế, phí nào. Trong khi đó, Nhà nước bỏ tiền ra làm đường, đầu tư hạ tầng nhưng không có cơ chế để thu lại khoảng chênh lệch khổng lồ này.

Để giải quyết sự bất cập này, ông Thanh đề xuất thu hồi diện tích đất liền kề công trình hạ tầng để bán đấu giá.

"Đáng lẽ mở rộng đường thêm 10m thì anh phải giải tỏa đất lên 20m, 10m đất mặt tiền dùng để đấu giá. Số tiền đấu giá được sẽ bù đắp vào khoản chi phí mở rộng đường mà không cần tiêu tốn đến ngân sách Nhà nước. Những hộ gia đình trong ngõ vẫn ở trong ngõ chứ không ngang nhiên thành nhà mặt phố", ông Thanh kiến nghị.

Ông dẫn ví dụ công tác quy hoạch ở Trung Quốc, bất kể là mở đường mới ở đất trống hay mở rộng đường sẵn có trong khu dân cư đông đúc, chủ trương của họ là không có bất cứ hộ gia đình hay cá nhân nào được lợi trên những con đường mới.

Theo vị chuyên gia, để thực hiện hóa chủ trương này, Trung Quốc quy định khi mở một con đường mới, sau khi giải tỏa lộ giới, sẽ tiếp tục giải tỏa hai bên đường 50 - 100m, sau đó phân thành từng lô lớn vài nghìn mét vuông bán đấu giá. Những lô đất lớn này quy hoạch xây các khối nhà lớn, hiện đại. Đó cũng là cách bổ sung nguồn vốn để mở rộng đường mà không tốn quá nhiều ngân sách Nhà nước.

Theo ông Nguyễn Văn Thanh, phương án này không hề mới tại Việt Nam, bởi từ năm 2012, Bộ Tài chính đã dự thảo "Đề án khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai và tài sản Nhà nước phục vụ phát triển kinh tế - xã hội năm 2011 - 2020", trong đó đề xuất việc bán đấu giá các lô đất giải tỏa hai bên đường mới mở.

Theo dự thảo, nếu áp dụng phương thức này, ngân sách Nhà nước sẽ thu thêm được hàng trăm nghìn tỷ đồng thay vì mất trắng cho những người có nhà tự nhiên được ra mặt tiền thụ hưởng. "Tuy nhiên, dự thảo này vẫn chỉ nằm trên giấy", ông Thanh nói.

Ông Thanh thông tin, trước khi có dự thảo này đã có địa phương thực hiện thu hồi đất để đấu giá. Năm 1999, TP.HCM áp dụng thành công mô hình thu hồi thêm đất ở hai bên công trình hạ tầng để tái định cư và bán đấu giá khi mở tuyến đường Nguyễn Hữu Thọ.

Cụ thể, UBND TP.HCM quyết định thu hồi mỗi bên thêm 15m làm quỹ đất dự trữ. Khi có đất sạch, thành phố đem đấu giá phần đất này cho công ty địa ốc Phú Long và Tài Nguyên, thu về 436 tỷ đồng. Phần đất còn lại, 20ha thành phố đem đổi cho Công ty GS làm đường Tân Sơn Nhất - Bình Lợi - Vành đai ngoài và 15ha dành để tái định cư tại chỗ cho người dân.

"Số tiền bỏ ra làm dự án là 429 tỷ đồng, sau khi đấu giá đất thì thu về 436 tỷ đồng. TP.HCM còn có đất để đổi lấy tuyến đường Tân Sơn Nhất - Bình Lợi - Vành đai ngoài và đất để tái định cư tại chỗ cho người dân", vị chuyên gia nêu.

Còn tại Hà Nội, theo nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Đường bộ, thời điểm làm đường Trần Khát Chân cũng manh nha ý định thu hồi thêm đất hai bên đường để đấu giá nhưng sau cùng vẫn áp dụng theo cách cũ.

"Tôi mong rằng Hà Nội nên đề xuất thí điểm khi mở rộng đường Láng nhằm tạo ra công bằng trong việc thu hồi, đấu giá đất, định giá tài sản… tránh thất thoát tài sản công, tránh được tiêu cực, lợi ích nhóm", ông nói thêm.

Cùng bàn luận về vấn đề này, TS Khương Kim Tạo, nguyên Phó Chánh Văn phòng Ủy ban An toàn giao thông quốc gia, cho rằng, nếu việc mở rộng đường Láng đúng theo quy hoạch phát triển của Thủ đô thì nên triển khai càng sớm càng tốt để tiết kiệm tối đa chi phí.

"Lập ra đề án nhưng không triển khai, càng để lâu, khi người dân xây dựng thêm các công trình mới thì việc giải tỏa mặt bằng sẽ rất vất vả và tốn kém. Hà Nội nên triển khai quy hoạch sớm, những khu vực nằm trong diện giải tỏa thì phải đưa ra quy định không được xây dựng công trình nữa", ông Tạo nói.

Đề cập đến phương án thu hồi đất hai bên đường để đấu giá khi mở rộng đường được nhiều nước áp dụng, ông Tạo nhận định, việc này giúp hạ tầng đô thị khang trang hơn, đồng thời tránh tình trạng sốt đất ảo khi quy hoạch đi trước, hạ tầng đi theo, giá trị đất cũng rõ ràng hơn.

Đồng thời, các gia đình phía trong không có chuyện "ăn may" thành nhà mặt đường dẫn đến xung đột lợi ích khi triển khai dự án.

Theo ông Cường, Nhà nước có thể nghiên cứu và ban hành các quy định để thực hiện thí điểm giải pháp này (mở rộng đường kết hợp chỉnh trang đô thị, đấu giá quyền sử dụng đất tạo ra mặt đường đồng bộ khang trang) nhằm giải quyết vấn đề nhà siêu mỏng, siêu méo ở mặt đường. Đây là cơ hội để tăng thu ngân sách cũng như đảm bảo hài hòa lợi ích giữa người sử dụng đất và Nhà nước.

Tuy nhiên, vị luật sư lưu ý, điều này cần phải được Quốc hội, Hội đồng Nhân dân thông qua, phải trở thành chính sách và có căn cứ pháp lý để tổ chức thực hiện. Đồng thời, ông Cường cho rằng phải thực hiện từ quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, đảm bảo đúng quy trình thủ tục thì mới được tổ chức thực hiện.

"Dự án mở rộng đường Láng - Vành đai 2 được quy hoạch từ lâu, đã có chỉ giới mở rộng đường nên nếu thay đổi chỉ giới này phải thay đổi từ chính sách, thay đổi quy hoạch và cần phải tuyên truyền vận động thì mới có thể tổ chức thực hiện", ông Cường nói.

Bên cạnh đó, theo luật sư Đặng Văn Cường, vấn đề về thu hồi đất để mở rộng đường giao thông liên quan rất nhiều văn bản quy phạm pháp luật, bao gồm: Luật Quy hoạch kiến trúc, Luật Thủ đô, Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Xây dựng… 

"Với pháp luật hiện hành thì phải triển khai đồng thời 2 dự án là dự án mở rộng đường giao thông và dự án chỉnh trang đô thị sau mở đường", ông Cường nêu.

Vì vậy, chuyên gia luật kiến nghị, nếu quyết tâm thực hiện thì phải triển khai một cách bài bản, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan để quy định khi mở rộng đường phải kết hợp với chỉnh trang đô thị tạo ra mặt tiền đường mới đồng bộ thống nhất.