21:25 05/11/2024
Tin nóng
Vào cái mùa này, một ngày cơ bản chia ra làm hai buổi: Buổi ngồi dưới điều hòa mát lạnh và buổi ngồi quạt “chay”. Thế nhưng hàng trăm năm trước, khi Việt Nam vẫn thuộc khí hậu nhiệt đới với cái nắng cháy da, ông bà chúng ta đã sống ra sao khi không có máy lạnh hay quạt điện? Câu trả lời là… nhờ gió trời, gió từ quạt tay hay đơn giản chỉ nhờ ăn uống. Ẩm thực mùa nóng của người Việt như một liều thuốc giải nhiệt cho bao thế hệ đi qua cái oi ả của vùng nhiệt đới.
Âm dương phối triển, ngũ hành tương sinh
Trả lời cho câu hỏi, ăn thế nào để bớt nóng vào mùa hè, chỉ cần thấu suốt nguyên tắc âm dương – ngũ hành được kết hợp khéo léo và chuẩn xác trong ẩm thực Việt. Âm – dương cơ bản chia vạn vật ra hai trạng thái, và nhiệt độ cũng không phải ngoại lệ: Nóng là dương, mát là âm. Mùa hè muốn bớt nắng nóng thì nên năng ăn món có tính âm (lạnh, mát hay còn gọi là hàn tính).
Và như thế, chúng ta chứng kiến sự xuất hiện dày đặc của các món ăn mang tính hàn trên mâm cơm mùa hè: Miền Bắc có bún ốc, bún riêu, canh cua, cà pháo, rau ngót, rau muống, quả sấu, hạt sen. Hay miền Tây - Nam Bộ có cá lóc, rau đắng, sương sa, khổ qua, các loại gỏi cuốn rau sống. Không phải tình cờ mà cứ đến hè người ta lại chuộng các món này mà đây đã là tập tục thực dưỡng ăn sâu vào nếp sống của người Việt.
Cái khéo léo của ẩm thực Việt là tư duy gì cũng vừa phải. Đây chính là lúc thuyết ngũ hành cải tiến ẩm thực mùa hè lên một tầm cao mới. Trời đang nắng nóng mà ăn quá nhiều đồ có tính hàn, dễ gây ra hiện tượng sốc nhiệt, mà biểu hiện phổ biến là các bệnh tiêu hóa vào mùa hè. Vì thế, bên trong những món lạnh kể trên, cũng là cả một bầu trời triết lý ngũ hành để đảm bảo lạnh không lấn át nóng, âm không thịnh mà dương cũng chẳng suy.
Lấy ví dụ đơn giản là bát bún ốc nguội của người Hà Nội. Món này chan nước dùng để nguội, ăn kèm với thịt ốc nước và giấm bỗng. Thoạt nghe nguyên liệu, có lẽ nhiều người nước ngoài sẽ thắc mắc “ăn thế không đau bụng sao?”. Thế nhưng nhờ một thìa dầu ớt cùng vài lát gừng cay nồng để cân bằng âm dương, ngũ hành mà món này không gây lạnh bụng.
Trà – thần dược mùa hè
Nếu người Nhật nổi danh thế giới với trà đạo, thì ở Việt Nam, trà cũng đã phát triển thành một nghệ thuật thực dưỡng tinh tế không kém. Người Việt uống trà quanh năm, nhưng đặc biệt thích trà khi hè đến.
Bản chất các loại trà thường có tính mát, ôn hòa, giúp giải nhiệt hiệu quả. Nó vượt trội hơn các loại nước giải khát khác vì không chứa đường, từ đó không dẫn đến hiện tượng háo nước nếu uống quá nhiều. Giúp giảm nhiệt, điều hòa cơ thể, giữ được lượng nước cần thiết trong người chính là những ưu thế khiến trà được yêu thích tới vậy mỗi khi hè về.
Trà ở Việt Nam cũng có nhiều loại. Vào hè, trà sen là phổ biến hơn cả, được dùng ở cả 3 miền. Mùa hè hoa sen nở rộ, thơm và bổ nhất, đảm bảo đủ dược tính mát và lành để giải độc lẫn giải khát cho cơ thể.
Rồi mỗi vùng lại từ từ phát triển thức trà mùa hè độc đáo của riêng mình. Ở Hà Nội, chẳng thể nào quên nhắc đến trà vối – hay được biết nhiều hơn với cái tên nước vối giúp mát gan, giải nhiệt.
Sang đến miền Trung, thưởng trà mùa hè lại mang phong vị tinh tế và sang trọng của vùng đất cố đô. Ở Huế, người ta còn sáng tạo ra một nghệ thuật gọi là Thời Trà – gồm các loại lá trà và trà cụ dành riêng cho bốn mùa xuân, hạ, thu, đông.
Hoặc ở miền Nam, phổ biến nhất vẫn là ly trà đá quốc dân mà quán vỉa hè nào cũng có, "bình trà từ thiện" cứ chạy xe một đoạn đường là lại thấy. Chả ai bảo ai, trà đã trở thành cứu tinh vào ngày hè nắng nóng cho người Việt như thế!