Trào lưu ‘nằm yên’ của người trẻ thách thức tham vọng cạnh tranh của Trung Quốc

Fan Yuxuan, thợ cơ khí 20 tuổi ở Bắc Kinh, hiện chủ yếu dành cả ngày để ngủ hoặt lướt mạng.

Fan học trường nghề để làm thợ cơ khí, nhưng chưa bao giờ thực sự làm công việc này. Trong thời gian “lảng vảng” kiếm việc, Fan có “sở thích mới” là hút thuốc và vào làm trong cửa hàng thuốc lá điện tử.

Hai tháng trước, khi chưa nghỉ việc, cậu nhận được 6.000 nhân dân tệ (938 USD) một tháng. Dù vậy, sau khi cãi nhau với một khách hàng, Fan không chịu được nữa.

Từ đó, cậu thanh niên chỉ biết “nằm yên” ở nhà, trong khi bố mẹ liên tục hỏi han xung quanh để kiếm việc cho con trai duy nhất.

Trung Quốc đang nỗ lực với mục tiêu “thịnh vượng chung” và trở thành trung tâm sản xuất cạnh tranh với các nước như Đức. (Ảnh minh họa)

Nhiều bạn cùng lớp của Fan nhận việc công nhân hoặc kỹ thuật viên ở các nhà máy sau khi tốt nghiệp, đặc biệt tại các tỉnh ven biển, những trung tâm sản xuất của Trung Quốc. Nhưng con đường sự nghiệp này không dành cho cậu.

“Tôi chẳng ngưỡng mộ gì họ”, Fan nói. “Họ làm việc cực nhọc nhưng chỉ có thể kiếm được 10.000 nhân dân tệ một tháng. Giá nhà trung bình ở trung tâm Bắc Kinh là 100.000 nhân dân tệ một mét vuông. Tôi không muốn tốn thời gian với những công việc mệt mỏi đó trong khi triển vọng quá ảm đạm”, Fan nói.

“Tôi sẽ không có được những vị trí tốt đâu. Bằng cấp của tôi quá thấp. Đằng nào cố gắng tìm việc cũng vô ích, sao còn bận tâm nữa?”

Thiếu hụt lao động tay nghề cao

Trường hợp của Fan không phải là duy nhất. Bốn thập kỷ phát triển kinh tế rực rỡ cũng mang đến khoảng cách giàu nghèo đáng kể cho Trung Quốc. Những người trẻ đang chán nản – với một trào lưu gọi là tangping, hay “nằm yên” – họ đơn giản là từ chối tham gia guồng xoáy làm việc “996” (9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày trong tuần).

Nhằm mang đến hy vọng cho những người như Fan, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã cam kết đảm bảo tăng lương cho lao động có kĩ năng, để họ có thể trở thành một phần của tầng lớp trung lưu, trong khi đất nước tiếp tục thúc đẩy mục tiêu “thịnh vượng chung” – mọi công dân đều có cơ hội trở nên giàu có.

Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang thiếu hụt nghiêm trọng các lao động có tay nghề. Chỉ khoảng 30% nguồn nhân lực có bằng trung học trở lên. Mức độ này nằm trong số thấp nhất giữa các nước thu nhập trung bình. Và rào cản để Trung Quốc có nhiều người lao động kĩ năng cao hơn, từ đó thúc đẩy cả sản xuất và tiêu dùng nội địa, chính là công việc không hấp dẫn.

(Ảnh minh họa)

Tháng 8, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lần đầu đưa ra tầm nhìn “thịnh vượng chung”. Để đạt được mục tiêu này, Trung Quốc sẽ tăng cường đào tạo nguồn nhân lực, tạo điều kiện cho các tầng lớp xã hội cải thiện chất lượng cuộc sống, tránh “nằm yên” và đưa các lao động có kĩ năng trở thành thành phần chính của tầng lớp trung lưu, theo ông Tập. Các cơ quan đảng bộ Trung Quốc hồi đầu tháng đã ban hành hướng dẫn thúc đẩy “sự phát triển giáo dục nghề hiện đại chất lượng cao”.

Theo hướng dẫn này, đến năm 2025, Trung Quốc muốn có ít nhất 10% học sinh thuộc các trường cao đẳng nghề phải tham gia vào các chương trình đào tạo bằng cử nhân, mục tiêu là khiến chương trình đào tạo nghề của Trung Quốc trở thành một trong những chương trình tốt nhất thế giới vào năm 2035.

Trung Quốc có gần 10.000 trường phổ thông nghề và 1.500 cao đẳng nghề. Tính đến 2020, các trường này có khoảng 31 triệu học sinh. Khoảng 8 triệu học sinh tốt nghiệp mỗi năm từ các cơ sở này, chiếm phần đông trong lực lượng lao động có kĩ năng của Trung Quốc.

Dù vậy, chỉ khoảng 200 triệu công nhân có “kĩ năng cao”, theo dữ liệu chính thức.

Trong khi Trung Quốc đang mong muốn nâng cao chuỗi giá trị bằng cách phát triển trở thành trung tâm sản xuất tiên tiến như ở Đức, thì khoảng cách về lực lượng lao động có tay nghề cao là rất lớn. So với Đức, Trung Quốc đang thiếu ít nhất 30 triệu công nhân lành nghề trong lĩnh vực sản xuất và khoảng cách dự kiến sẽ tăng lên 40 triệu vào năm 2025.

Bắc Kinh dự định sẽ bổ sung 40 triệu công nhân này vào năm 2025.

Các công việc trong lĩnh vực sản xuất chưa thực sự hấp dẫn người trẻ ở Trung Quốc. (Ảnh minh họa)

Coi trọng bằng cấp

Xiong Bingqi, Phó giám đốc Viện Nghiên cứu Giáo dục Thế kỷ 21 có trụ sở tại Thượng Hải, nhận định: “Vấn đề là những người trẻ tuổi đang tránh xa lĩnh vực sản xuất".

“Cụm từ ‘lao động cổ xanh’ ở Trung Quốc có liên quan đến mức lương thấp, địa vị xã hội kém, môi trường làm việc khắc nghiệt và công việc tẻ nhạt với các ngành công nghiệp truyền thống. Với sự bùng nổ của internet cung cấp các kiểu và vị trí làm việc đa dạng, không có gì ngạc nhiên khi nhiều sinh viên từ chối các công việc tại nhà máy”, chuyên gia nói.

Đào tạo nghề ở Trung Quốc trong nhiều thập kỷ đã bị cản trở bởi vấn đề hình ảnh - bị coi là kém hơn so với đào tạo đại học. Nói chung, học sinh có điểm thấp trong kỳ thi vào trung học hoặc đại học sẽ đăng ký vào các trường dạy nghề. Những học sinh tốt nghiệp từ đây được xem là có trình độ học vấn thấp hơn và cơ hội tìm thấy mức lương cạnh tranh trong các công ty lớn hoặc dịch vụ công chính phủ thấp hơn.

Tính đến tháng 9, mức lương trung bình hàng tháng của sinh viên mới tốt nghiệp từ 30 trường cao đẳng nghề hàng đầu của Trung Quốc là 6.276 nhân dân tệ, thấp hơn 30% so với mức trung bình của sinh viên tốt nghiệp 100 trường đại học và cao đẳng hàng đầu, theo nhà cung cấp dữ liệu lương Xinchou.cn.

“Trung Quốc đã học hỏi từ Đức trong nhiều thập kỷ trong việc đào tạo công nhân lành nghề. Lý do cuối cùng đằng sau sự tiến bộ hạn chế trong vấn đề này là, không giống như Đức, Trung Quốc coi trọng bằng cấp và coi thường kỹ năng”, Xiong nói.

Ông nói thêm: “Sự phân biệt đối xử đối với giáo dục nghề nên chấm dứt, bắt đầu bằng việc chính phủ tăng cường tài trợ cho các trường như vậy”.

Điều này chắc chắn sẽ giúp ích cho những người như Su Xiaojian, đã gia nhập một doanh nghiệp nhà nước ở Nội Mông, sau khi tốt nghiệp trường cao đẳng nghề địa phương vào năm 2019.

Mức lương hàng tháng của Su cao hơn mức trung bình của địa phương và anh đã mua một căn hộ ở Nội Mông. Tuy nhiên, thanh niên 23 tuổi này vẫn chưa chắc đã là người thuộc nhóm trung lưu.

“Nền tảng giáo dục của tôi có một mức trần. Tôi không thể tiếp cận với việc học hỏi những công nghệ hiện đại nhất tại nơi làm việc, đó cũng là một trở ngại”, anh nói.

Tuy nhiên, Su vẫn tiếp tục làm việc chăm chỉ. Anh đã vượt qua kỳ thi kiểm tra kỹ thuật viên trung cấp và mong muốn trở thành kỹ sư an toàn sản xuất để nâng cao lợi thế cạnh tranh của mình.

“Tôi phải cố gắng hết sức để có thể có nhiều lựa chọn hơn, mặc dù tôi không biết liệu có tương lai tươi sáng hay không”, Su bình luận.