Nông dân Hà Tĩnh đổi đời nhờ trồng cam hữu cơ

Hà Tĩnh vốn nổi tiếng với khí hậu nắng gió – khắc nghiệt nhưng rất phù hợp với cây có múi. Những vùng như Hương Sơn, Đồng Lộc, Thượng Lộc… từng chỉ là những triền đồi đá nâu, giờ phủ kín màu xanh mướt của cam và chanh. Đặc biệt, trong vài năm gần đây, nhiều nông dân đã mạnh dạn chuyển dần từ phương thức canh tác truyền thống sang canh tác theo phương thức hữu cơ, tạo ra thế hệ cam sạch, an toàn và giàu dinh dưỡng.

Thời gian qua, việc chuyển đổi và mở rộng diện tích trồng cam hữu cơ ở các vùng trọng điểm giúp nâng cao giá trị và khẳng định thương hiệu cam Hà Tĩnh trên thị trường.

Tự bao đời qua, Hà Tĩnh là tỉnh có nhiều đồi núi, đất lâm nghiệp rộng, nhưng điều kiện tự nhiên khắc nghiệt. Nắng nóng gay gắt, mưa lũ thất thường, đất đai dễ bạc màu khiến sản xuất nông nghiệp của người dân gặp muôn vàn khó khăn. Trước đây, nhiều hộ trồng sắn, keo hoặc cam theo phương thức truyền thống, phụ thuộc nặng nề vào phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật.

Hệ quả là cây trồng nhanh suy kiệt, sâu bệnh gia tăng, chi phí cao trong khi giá bán bấp bênh. Không ít hộ rơi vào cảnh “được mùa mất giá, được giá mất mùa”, thậm chí nợ nần chồng chất.

Năm 2018, khi địa phương triển khai các mô hình nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ, nhiều hộ dân ban đầu còn e dè. Làm hữu cơ đồng nghĩa với việc giảm phân hóa học, không sử dụng thuốc trừ sâu độc hại, chấp nhận năng suất thấp hơn trong thời gian đầu.

Thay vào đó, người dân được tập huấn cách ủ phân hữu cơ từ phụ phẩm nông nghiệp, sử dụng chế phẩm sinh học, bẫy côn trùng tự nhiên và cải tạo đất bằng phương pháp truyền thống. Ban đầu, cây cam phát triển chậm, mẫu mã quả không bắt mắt như cam trồng theo kiểu cũ. Nhưng chỉ sau vài vụ, sự khác biệt dần hiện rõ.

Để hôm nay, khi rảo bước giữa những lối mòn đất đỏ ở Đồng Lộc, Hương Sơn, chúng tôi dễ dàng bắt gặp cảnh người dân đang say sưa thu hoạch cam giữa khung cảnh yên bình. Họ mang theo nón rộng vành, đôi bàn tay bám đất, và cả nụ cười rạng rỡ trong bóng nắng vàng.

Nổi tiếng là "thủ phủ" của các loại cây ăn quả có múi, người dân Hà Tĩnh, đặc biệt tại các vùng trồng cam trọng điểm như Đồng Lộc, Vũ Quang, Hương Sơn,…đang mạnh dạn thực hiện cuộc chuyển đổi, mở rộng diện tích trồng cam hữu cơ. Xu hướng này đã trở thành giải pháp bền vững, giúp cam Hà Tĩnh nâng cao giá trị, khẳng định thương hiệu và chinh phục những thị trường khó tính.

Nhận thức rõ điều này, cùng với sự hỗ trợ từ các cấp chính quyền và Trung tâm Khuyến nông, nhiều nông dân đã tiên phong chuyển đổi sang quy trình canh tác hữu cơ.

Thời điểm này, vườn cam hữu cơ rộng hơn 7 ha của anh Đoàn Ngọc Bảo (xã Vũ Quang) đang vào vụ thu hoạch. Với việc trồng cam theo phương pháp sinh thái hữu cơ, đảm bảo tiêu chuẩn khắt khe, năm nay vườn cam hữu cơ của anh Bảo được khách hàng ở nhiều tỉnh thành săn đón.

Theo anh Bảo, để đạt được chứng nhận cam hữu cơ, vườn cam không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, hạn chế tối đa phân bón hóa học: “Tôi chọn hướng đi sạch, bền vững, sản xuất cam theo phương pháp hữu cơ sinh thái. Hoàn toàn không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, hạn chế phân bón hóa học, chỉ dùng phân chuồng ủ men vi sinh, đạm cá, đậu tương, các dung dịch thảo mộc như ớt, tỏi, rượu, gừng… phòng trừ sâu bệnh”.

Sau khi đi theo con đường trồng cam hữu cơ, anh Bảo nhận thấy cam của hợp tác xã có chất lượng cao hơn hẳn. Cây cho trái chất lượng vượt trội, loại cam đặc biệt nhất luôn “cháy hàng”. Khách ăn rồi thì nhớ mãi, quay lại đặt trước mùa vụ.

Tại xã Đồng Lộc, nơi có hơn 500 ha trồng cam, hiện nay các mô hình theo hướng hữu cơ cũng đang được nhân rộng. Điển hình là gia đình bà Dương Thị Mai đã áp dụng trồng cam theo hướng hữu cơ hoàn toàn. Khác biệt lớn nhất là việc cắt giảm hoàn toàn hóa chất. Thay vào đó là quy trình chăm sóc tỉ mỉ, thân thiện với môi trường.

Bà Mai chia sẻ, trước đây, bà con chủ yếu trồng cam chanh theo cách truyền thống thay cho cam giòn theo hướng hữu cơ như hiện nay. Về mặt kỹ thuật, chuyển từ cách trồng truyền thống sang hữu cơ đòi hỏi kiên trì, tỉ mẩn. Mỗi cây cam được chăm sóc kỹ lưỡng, từ chọn phân bón, nguồn nước, cách phòng bệnh đều phải kỹ lưỡng từng bước. Nhưng đổi lại, đất ngày càng màu mỡ, cây khỏe hơn, cho quả ổn định.

Với mức giá thu mua cùng sản lượng ở mức cao, nhiều hộ gia đình trên địa bàn xã Đồng Lộc đang chuyển đổi hoặc tăng thêm diện tích trồng cam giòn. Ngay đầu vụ năm nay, nhiều hộ đã tiến hành làm bầu ươm giống cam giòn, thuê nhân công gieo trồng các gốc cam mới với hy vọng tiếp tục thắng lợi cho vụ cam tiếp theo.

Trước vụ mùa bội thu, chính quyền Đồng Lộc và các hợp tác xã tích cực thực hiện các hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối tiêu thụ, đảm bảo đầu ra ổn định cho sản phẩm.

Địa phương sẽ phối hợp với các ngành chức năng tổ chức tập huấn, chuyển giao tiến bộ khoa học - kỹ thuật, giúp người dân nâng cao nhận thức về xây dựng, phát triển thương hiệu sản phẩm, phát huy tối đa lợi thế của cây cam trong phát triển kinh tế.

Xác định xu hướng sản xuất nông nghiệp hữu cơ còn là giải pháp quan trọng để xây dựng nền nông nghiệp xanh, bền vững, Hà Tĩnh đã sớm đặt mục tiêu phát triển nông nghiệp theo hướng an toàn, thân thiện với môi trường.

Thực hiện định hướng đó, tỉnh đã phê duyệt “Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2024 - 2030”, đặt mục tiêu đến năm 2030 có 2.500 ha đất trồng trọt đạt chuẩn hữu cơ. Đề án được triển khai đồng bộ, có lộ trình rõ ràng, gắn với chuyển đổi nhận thức, thay đổi tập quán sản xuất của nông dân từ canh tác truyền thống sang canh tác sinh thái, thân thiện với môi trường.

Ông Nguyễn Xuân Diệu - Trưởng phòng Kinh tế xã Đồng Lộc - đánh giá, việc chuyển đổi trồng cam sang hướng hữu cơ mang lại chất lượng, sản lượng cho quả cũng như đáp ứng các nhu cầu khắt khe của thị trường. Với mức giá thu mua cùng sản lượng ở mức cao, nhiều hộ gia đình trên địa bàn xã đang chuyển đổi hoặc tăng thêm diện tích trồng cam giòn.

“Để nâng cao giá trị và phát triển bền vững, chính quyền đã và đang tích cực hỗ trợ các hộ dân, đặc biệt là các Hợp tác xã, trong việc tập huấn kỹ thuật, kết nối thị trường tiêu thụ sản phẩm sạch”, Trưởng phòng Kinh tế xã Đồng Lộc cho hay.

Đánh giá về việc chuyển đổi mô hình trồng cam hữu cơ, đại diện Trung tâm Khuyến nông, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Tĩnh cho biết, qua quá trình triển khai, các mô hình sản xuất hữu cơ đã tuân thủ nghiêm ngặt quy trình không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học, chất kích thích sinh trưởng hay giống biến đổi gen, thay vào đó là phân bón sinh học, chế phẩm vi sinh, biện pháp canh tác tự nhiên và tuần hoàn.

Nhờ đó, đất nông nghiệp được cải tạo, nguồn nước được bảo vệ, đa dạng sinh học trong vườn được phục hồi, giúp cây trồng sinh trưởng ổn định, giảm sâu bệnh, chất lượng nông sản được nâng cao rõ rệt.

Hiện ngành chuyên môn đang bám sát “Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2024 - 2030” để nhân rộng diện tích, vừa tăng giá trị kinh tế vừa xây dựng hình ảnh người nông dân Hà Tĩnh hiện đại, trách nhiệm với môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Điểm khác biệt lớn làm nên thành công của mô hình không chỉ là kỹ thuật trồng mới mà còn là chuỗi giá trị sản phẩm hoàn chỉnh. Cam hữu cơ ở Hà Tĩnh được ký kết tiêu thụ với các doanh nghiệp thu mua theo hợp đồng, đảm bảo đầu ra ổn định và giá cả ít bị biến động.

Theo chị Nguyễn Thị Lan, đại diện doanh nghiệp thu mua và phân phối nông sản sạch tại Hà Tĩnh: “Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sản phẩm sạch, an toàn. Cam hữu cơ có lợi thế lớn ở chỗ chứng nhận rõ ràng, quy trình canh tác minh bạch và hương vị tốt. Chúng tôi cam kết thu mua cam đủ tiêu chuẩn hữu cơ với giá cao hơn 20 – 30% so với cam thông thường”.

Điều đáng nói là ngoài lợi ích kinh tế trước mắt, cam hữu cơ đã khiến người dân thay đổi cách nghĩ về nông nghiệp. Không còn cảnh “được mùa, mất giá” hay lệ thuộc vào phân thuốc hóa học, bà con tự tin đầu tư vào quy trình sản xuất bài bản, tự tin hơn trong hội nhập thị trường.

Anh Tân (một hộ trồng cam hữu cơ có tiếng ở Đồng Lộc) kể: “Hồi trước mình chỉ biết trông chờ vào trời, thuốc trừ sâu hoá học. Bây giờ mình tính được chi phí, biết khi nào bón phân, khi nào thu hoạch. Nhìn vườn cam lên xanh tốt mà phấn khởi lắm”.

Những buổi họp tổ hợp tác, tập huấn kỹ thuật được tổ chức đều đặn mỗi tháng. Người giàu kinh nghiệm chia sẻ cho người mới, bọn trẻ trong làng lớn lên cũng hiểu biết hơn về canh tác hữu cơ và marketing nông sản. Không khí học hỏi, đổi mới dần trở thành văn hóa của cộng đồng nông dân nơi đây.

Những vườn cam hữu cơ ở Hà Tĩnh chính là minh chứng sống động cho sức mạnh của đổi mới trong nông nghiệp – khi người nông dân không chỉ trồng cây mà còn trồng cả ước mơ và khát vọng đổi đời bền vững. Ở đó, từng trái cam không chỉ là sản phẩm của đất trời mà còn là kết tinh của lòng kiên trì, tri thức và cộng đồng biết đồng lòng hướng về tương lai.

Tỉnh Hà Tĩnh có gần 44 ha cam đạt chứng nhận hữu cơ còn hiệu lực và hàng trăm héc-ta đang được canh tác theo hướng hữu cơ, tập trung chủ yếu tại các vùng trồng cam nổi tiếng như Vũ Quang, Mai Hoa, Thượng Đức, Đồng Lộc, Hương Đô.

Chuyển dịch sang canh tác hữu cơ – đó không chỉ là chuyện bỏ thuốc hóa học hay sử dụng phân bón tự nhiên. Đó là cả một hệ thống sản xuất gắn với tiêu chuẩn khắt khe, kiểm soát chặt chẽ từ khâu giống, đất đai, chăm sóc cho tới thu hoạch và tiêu thụ. Nhờ vậy, sản phẩm cam Hà Tĩnh không chỉ được tiêu thụ mạnh nội địa mà còn có cơ hội chinh phục các thị trường khó tính hơn, thậm chí là hướng tới xuất khẩu trong tương lai.