Đề xuất đóng cửa trường Amsterdam: Đã đến lúc tổ chức lại mô hình trường chuyên?

Cứ đến mùa tuyển sinh hàng năm, lại xôn xao câu chuyện đầu vào trường chuyên (gồm cả cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông) với những cuốn học bạ "đẹp" đến khó tin và những lựa chọn khắt khe thậm chí khắc nghiệt.

Những ngày gần đây, yêu cầu học bạ phải đạt hầu hết điểm 10 mới đủ điều kiện thi vào lớp 6 Trường THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam năm học 2020-2021 đã gây ra cuộc tranh luận trên mạng xã hội, trên báo chí giữa các chuyên gia, giáo viên trường chuyên, cựu học sinh trường chuyên về việc có nên tồn tại mô hình trường chuyên hay không.

Trường chuyên hay trường năng khiếu ra đời hơn 40 năm nay, được coi là một thiết chế giáo dục công lập đặc biệt ở Việt Nam - nơi tuyển chọn và đào tạo những cá nhân suất sắc nhất của một lứa học sinh. Không thể phủ nhận mô hình ấy nhiều thập kỷ quả đã đào tạo ra những lứa học sinh giỏi quốc gia và quốc tế, làm rạng danh nền giáo dục nước nhà.

Với nhiều học sinh, việc được học trường chuyên cũng là niềm tự hào khó đong đếm cho bản thân và gia đình. Trường chuyên cũng làm nên danh tiếng, thương hiệu của nhiều địa phương nên việc đầu tư cho cơ sở vật chất, giáo viên của các trường chuyên cũng được ưu tiên đặc biệt so với các trường công lập khác. Thế nhưng, tới giờ, vấn đề “giữ” hay “bỏ” mô hình trường chuyên đã được các chuyên gia đặt ra nhiều lần.

Đã đến lúc nên tổ chức lại mô hình hoạt động của trường chuyên? (Ảnh minh hoạ)

Cuộc tranh luận được xới xáo gần đây xoay quanh quan điểm của Tiến sỹ Nguyễn Đức Thành - một cựu học sinh trường THPT chuyên Hà Nội- Amsterdam khoá 1992-1995 về đề xuất nên đóng cửa trường Amsterdam (Trường THPT chuyên Hà Nội- Amsterdam) hoặc tư nhân hóa và nên làm như vậy với mọi trường chuyên.

Tiến sỹ Nguyễn Đức Thành đưa ra đề xuất này dựa trên 4 lập luận, là mô hình trường chuyên tồn tại nhiều bất cập như: là mô hình lấy của người nghèo chia cho người giàu, sử dụng ngân sách nhà nước từ thuế của nhiều bố mẹ khác để đầu tư cho học sinh trong trường là không công bằng.

Việc chạy đua để vào trường chuyên khiến nảy sinh các tiêu cực như phụ huynh chạy chọt để con em có bảng điểm đẹp, có giải thưởng, làm gia tăng dạy thêm, học thêm... Mục đích của trường chuyên lớp chọn như Trường chuyên Hà Nội – Amsterdam đã hết vai trò lịch sử của nó.

Các ý kiến tranh luận tập trung vào 3 quan điểm chính, một là xóa bỏ mô hình trường chuyên, hai là vẫn phải giữ hệ thống trường chuyên và ba là phải cải tổ lại hệ thống trường chuyên cho phù hợp với điều kiện dạy và học hiện nay.

 Tiến sỹ Nguyễn Tùng Lâm, Chủ tịch Hội Tâm lý giáo dục Hà Nội cho rằng, trước một mô hình giáo dục có tính lịch sử thì không nên quyết định ngay việc “giữ” hay “bỏ”, nhưng nhất định phải đổi mới hệ thống trường chuyên: "Nhiệm vụ ban đầu là thông qua trường chuyên để bồi dưỡng người tài. Nhưng mà thực chất phát triển rất rộng lớn. Rất nhiều nơi, tỉnh nào cũng có vài trường, vậy mục tiêu ấy đã đúng chưa. Nhưng quan trọng là phương thức đào tạo ở trường chuyên hiện nay vẫn là nuôi gà nòi để đi thi, chưa phải tập trung bồi dưỡng người tài. Vấn đề đặt ra là làm gì cho đúng mục tiêu, không phải  nói là bỏ, hoặc bán các trường đi để xã hội hóa".

Không đồng ý với giải pháp tư nhân hóa trường chuyên, nhưng Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết, Tổng Chủ biên chương trình sách giáo khoa, giáo dục phổ thông mới cho rằng, hệ thống trường chuyên, lớp chọn cần được đánh giá và cải tiến cho phù hợp. Không nên nhìn vào những tiêu cực nảy sinh tại một số trường chuyên mà đề xuất xóa bỏ, hoặc tư nhân hóa.

"Nếu biến trường chuyên thành một trường tư cũng phải tính xem phương án nào tốt hơn. Trong khi đó đây là một trường công mình đã đầu tư rồi, tiếp tục đầu tư để tạo điều kiện có những trường tốt sẽ càng ngày càng có nhiều trường tốt như vậy. Nhưng còn về các hệ thống trường chuyên lớp chọn thì tôi cho đã đến lúc phải tính toán lại, không nhất thiết phải tổ chức các trường chuyên lớp chọn nữa", GS Thuyết nói. 

Với nhiều chuyên gia giáo dục, mô hình trường chuyên vẫn rất cần thiết để đào tạo những học sinh có năng lực vượt trội ở các môn văn hóa. Các trường chuyên được đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất, giáo trình, giáo viên có năng lực… từ đó tạo được môi trường học tập để học sinh phát huy hết khả năng của mình.

Bà Ngô Thị Tính, nguyên giáo viên dạy Văn, Trường THPT chuyên Biên Hòa, tỉnh Hà Nam nêu ý kiến: "Theo tôi nên duy trì trường chuyên. Vì trường chuyên thực ra cả tỉnh mới có 1 trường, một trường ấy bao gồm toàn bộ những em học sinh học rất tốt của các trường xã, trường huyện.

Thực tế tôi thấy là được đến trường chuyên học đối với các em là một vinh dự, các em cố gắng rất lớn mà tôi thấy đa số là những học sinh nghèo, khó khăn. Bỏ trường chuyên thì tôi thấy không khích lệ động viên được những em có khả năng học".

Đây cũng là quan điểm của anh Nguyễn Thành Nam, cựu học sinh Trường THPT Chuyên Ngoại ngữ thuộc trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội: "Đối với những học sinh có khả năng, năng lực vượt trội thì nên có những môi trường để các em có điều kiện để phát huy, phát triển được khả năng tốt của mình. Việc mà đào tạo ra những gà nòi thì không phải không có, cái này có ở tất cả các trường, không chỉ ở trường chuyên, nhưng cái đấy cũng chỉ mang tính chất một giai đoạn ngắn, còn toàn bộ giáo trình đào tạo để cho các em phát triển một cách toàn diện là vẫn tuân thủ".

Suy cho cùng, bản thân mô hình trường chuyên không có lỗi. Lỗi nằm ở chỗ phụ huynh thay vì lựa chọn môi trường giáo dục phù hợp với con em mình, lại chạy đua thành tích tạo sức ép lên những đứa trẻ và cả hệ thống giáo dục. Ở tầm vĩ mô, đã đến lúc trường chuyên cũng cần có những thay đổi để lựa chọn được những lứa học sinh có tố chất thực sự đặc biệt để đào tạo nhân lực tinh hoa chứ không nên đón đầu những cuộc đua "đại trà".