Trái cây tạo hình độc lạ có giữ được sức hút dịp Tết?

Tại xã Phú Hữu (TP Cần Thơ), ông Võ Trung Thành, Chủ nhiệm Câu lạc bộ sản xuất Trái cây tạo hình, người được xem là tiên phong trong việc sáng tạo bưởi hồ lô, cho biết mùa Tết năm nay có thể là một trong những năm khó khăn của nghề.

Theo ông Thành, các thành viên trong câu lạc bộ vẫn duy trì những mẫu quen thuộc như bưởi hồ lô tài lộc, hồ lô tài lộc dạng thỏi vàng, đồng tiền với chữ in trực tiếp trên trái, song không có thêm mẫu mới.

Điều đáng chú ý là sản lượng giảm sâu. “Năm ngoái, chúng tôi làm được khoảng 3.000 - 4.000 trái, còn năm nay tổng cộng chỉ hơn 1.000 trái”, ông Thành nói, trong bối cảnh quy mô sản xuất trái cây tạo hình không còn duy trì như những năm trước.

Lý giải nguyên nhân giảm sản lượng, ông Thành cho rằng yếu tố thời tiết và chu kỳ sinh trưởng của cây trồng đóng vai trò quan trọng. Nhiều vườn bưởi không ra bông hoặc ra bông sớm, lệch thời điểm, khiến việc tạo hình không đạt yêu cầu. Bên cạnh đó, một số chủ vườn không tuân thủ kế hoạch và chu kỳ canh tác chung của câu lạc bộ, dẫn đến trái không phát triển theo ý muốn.

Một nguyên nhân khác mang tính dài hạn là sự thay đổi cơ cấu cây trồng. Dù câu lạc bộ vẫn giữ 24 thành viên, nhưng thực tế nhiều hộ đã chuyển sang trồng sầu riêng, mít… những loại cây có giá trị kinh tế cao hơn trong bối cảnh hiện nay.

Theo ông Thành, giá bưởi tạo hình thường được chia thành 3 loại, dao động từ 300.000 đồng đến 1 triệu đồng mỗi trái, trong đó loại đẹp nhất có giá khoảng 1 triệu đồng. Mức giá này phản ánh chi phí đầu tư lớn cho khuôn, nhân công, chăm sóc. Tuy nhiên, giá cao cũng chính là rào cản đối với sức mua.

“Từ sau dịch COVID-19 đến nay, thị trường tiêu thụ chậm hơn hẳn. Đất đai lão hóa khiến bưởi tạo hình khó đạt chuẩn, trong khi chi phí nhân công, chi phí vận hành đều tăng. Giá bưởi tạo hình vì vậy tăng theo, nhưng lại rất khó bán”, ông Thành nói.

Nếu như trước đây thị trường được chia thành các phân khúc cao cấp, trung cấp và bình dân, thì gần đây xu hướng tiêu dùng đã thay đổi. Người mua có xu hướng lựa chọn những sản phẩm giá rẻ hơn. Trong bối cảnh chi phí đầu tư không thể giảm, việc hạ giá bán đồng nghĩa với nguy cơ không có lãi đối với nhà vườn.

Không chỉ vậy, theo ông Thành, trái cây tạo hình dần mất đi yếu tố “độc lạ”. “Ngày trước, sản phẩm này được săn đón từng trái. Nhưng hiện nay, nếu không có dáng hình mới hoàn toàn, thật sự độc đáo, thì rất khó để duy trì sức hút như trước”, ông nhận định.

Cùng quan điểm về sự hạ nhiệt của thị trường, anh Huỳnh Thanh Tâm (Vĩnh Long) - người từng được ví là “phù thủy” trái cây tạo hình - cho biết năm nay anh không trực tiếp sản xuất. Thay vào đó, anh chuyển sang bán khuôn mẫu và hướng dẫn kỹ thuật cho các hộ dân có nhu cầu.

Theo anh Tâm, sau nhiều năm “hot hàng”, trái cây tạo hình, khắc chữ hiện không còn tạo được sự háo hức như trước. Người tiêu dùng ngày càng cân nhắc nhiều hơn về giá cả, trong khi sản phẩm lại thiếu sự mới mẻ. Việc chuyển giao kỹ thuật được anh xem là cách thích ứng với thị trường, giúp giảm rủi ro đầu tư trực tiếp, đồng thời mở ra cơ hội cho những hộ dân muốn thử sức ở quy mô nhỏ.

Còn tại trang trại Nắng và Gió (xã Mỹ Sơn, tỉnh Khánh Hòa), dưa lưới khắc chữ thủ công là sản phẩm thu hút khách hàng vào mỗi dịp Tết nhưng năm nay sản lượng cũng dự kiến giảm.

Chị Đạo Thị Đã, nhân viên tại trang trại, cho biết đơn vị này thực hiện khắc chữ trực tiếp bằng tay lên vỏ dưa lưới giống Hoàng Long và TN3, thay vì dán chữ như nhiều nơi khác.

Công đoạn khắc chữ được thực hiện khi dưa chuẩn bị lên lưới (20 ngày trước khi thu hoạch), đòi hỏi người thợ phải rất khéo léo và có kinh nghiệm. Hiện tại, trang trại chỉ có một người chính đảm nhận công việc này, khiến sản lượng không thể mở rộng.

Giá bán dưa lưới khắc chữ dao động từ 350.000 - 600.000 đồng/cặp, tùy trọng lượng. Với mức giá này, sản phẩm chủ yếu phục vụ nhóm khách hàng có thu nhập khá, tìm kiếm sự độc đáo và sẵn sàng chi trả cao cho quà biếu Tết.

Nhìn ở góc độ thị trường, ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, nhận định trái cây tạo hình từng được thị trường đón nhận rất tốt khi mới xuất hiện, nhưng sức hút đã giảm dần theo thời gian. Nguyên nhân, theo ông Mười, không chỉ đến từ khó khăn chung của nền kinh tế mà còn do sự bão hòa về ý tưởng.

“Không riêng trái cây tạo hình, mà nhiều sản phẩm phục vụ Tết khác sức mua có thể cũng không đạt kỳ vọng. Với trái cây tạo hình, nếu không tạo ra xu hướng mới thì rất khó hấp dẫn người tiêu dùng”, ông Mười nói.

Theo ông Mười, hoạt động sáng tạo không nên chỉ bó hẹp ở bưởi, dừa, dưa hấu hay dưa lưới, mà cần mở rộng sang các loại trái cây khác và những cách thể hiện mới.

Bên cạnh đó, vấn đề sở hữu trí tuệ cũng cần được quan tâm hơn. Theo ông Mười, cơ quan quản lý Nhà nước nên có cơ chế bảo hộ, khuyến khích các ý tưởng sáng tạo, bởi lĩnh vực này rất cần những người tiên phong để thúc đẩy thị trường.

Với những người gắn bó lâu năm, trái cây tạo hình vẫn là một hướng đi mang dấu ấn sáng tạo của nông nghiệp Việt Nam. Vấn đề còn lại là làm sao để tìm được lối đi mới, phù hợp hơn với thị hiếu và khả năng chi trả của người tiêu dùng trong giai đoạn hiện nay.