Thành cổ Bắc Ninh – Ngôi thành hình lục giác độc đáo xứ Quan họ

Thành cổ Bắc Ninh được xây dựng năm 1805 thời vua Gia Long, triều Nguyễn, trên địa phận các làng Ðỗ Xá, huyện Võ Giàng (nay thuộc phường Ninh Xá); làng Hòa Ðình, huyện Tiên Du (nay thuộc phường Võ Cường) và làng Yên Xá, huyện Yên Phong (nay thuộc phường Vệ An), các địa danh trên nay đều thuộc thành phố Bắc Ninh.

Theo Giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Văn Ninh, tác giả sách “Thành cổ Việt Nam”: Thành Bắc Ninh là ngôi Thành cổ đầu tiên của Việt Nam được xây dựng theo đồ án hình lục giác. Về kiến trúc, Thành Bắc Ninh là một trong bốn tòa thành đẹp nhất vùng Bắc Kỳ lúc bấy giờ.

Thành có diện tích 545.000m2, tường cao 9 thước đắp bằng đất đá, sau thay bằng gạch đá, xung quanh có hào nước sâu bao bọc. Thành cổ Bắc Ninh có sắp xếp các bộ phận gồm Doanh trấn thủ, Đài bác vọng, Kho thuốc súng...

Thành có 4 cổng, mỗi cổng đều có cầu đi qua hào.

Cổng chính của Thành gọi là Cổng Tiền.

Cổng phụ, gọi là Cổng Hậu

Thành được bao bọc bởi lớp hào rộng và sâu.

Theo lịch sử, thời nhà Nguyễn, Thành cổ Bắc Ninh là trung tâm bộ máy cai quản hành chính hai tỉnh Bắc Ninh - Thái Nguyên. Thời Pháp thuộc, xác định rõ vị trí tầm quan trọng của tòa Thành này, ngày 16/5/1925, toàn quyền Đông Dương đã ký quyết định xếp hạng di tích thành Bắc Ninh là công trình kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu. Tháng 8/1945, nhân dân Bắc Ninh đã bao vây quân Nhật trong thành, tiến hành cuộc khởi nghĩa giành chính quyền, ép Nhật phải trả lại Thành.

Ông Hoàng Mạnh Chiến, Nguyên Bí thư phường Vệ An, TP Bắc Ninh cho biết: “Thành cổ Bắc Ninh từng là một vị trí quân sự đặc biệt quan trọng, nằm trong tuyến phòng thủ phía Bắc, bảo vệ Thủ đô, ngăn chặn các đạo quân xâm lược trước cửa ngõ Kinh thành Thăng Long. Đây cũng là một trung tâm chính trị, quân sự, là lỵ sở của trấn Kinh Bắc (nay là tỉnh Bắc Ninh). Nơi đây cũng ghi dấu những sự kiện gắn với quá trình phát triển kinh tế của tỉnh Bắc Ninh”.

Di tích Thành cổ hiện nay chỉ còn ba cổng thành, một phần tường thành và dãy hào sâu, hai khẩu súng thần công, trong đó nổi bật là cổng tiền với Đài gác vọng, cột cờ cao gần 20m.

Với những giá trị đặc biệt độc đáo về nghệ thuật kiến trúc, thành cổ Bắc Ninh được UBND tỉnh Hà Bắc (cũ) xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu theo Quy định số 144/QĐ-UB ngày 15/3/1980. Hiện nay toàn bộ khuôn viên thành cổ Bắc Ninh do Trường Sĩ quan chính trị (trực thuộc Bộ Quốc phòng) quản lý, sử dụng.