Nguyễn Cường: 'Nhạc sĩ mũ phớt', kỹ tính hồn nhiên

Có lần tôi nghe Tùng Dương (ca sĩ mà tôi yêu quý) nói về từng nhân vật thuộc "bộ tứ", đại ý như thế này: "Nhạc sĩ Dương Thụ là người lắng nghe được những ẩn ức không dễ gì nói ra của những người phụ nữ một cách tinh tế, dịu dàng. Còn nhạc sĩ Trần Tiến thì có hai thuộc tính có vẻ như trái ngược trong âm nhạc là chất đời và chất thiền, còn Nguyễn Cường và Phó Đức Phương như hai ông già gác ngôi đền di sản âm nhạc của dân tộc. Bốn nhạc sĩ là 4 cá tính âm nhạc riêng biệt và 4 màu sắc khác nhau…”.

Tôi thấy tâm đắc với suy nghĩ này của ca sĩ Tùng Dương. Với bộ tứ, tôi đã viết về Dương Thụ, hôm nay viết về Nguyễn Cường. Tôi giở 2 kỷ niệm của ông đối với tôi: Một là album 10 bài của ông do Tùng Dương hát và một bản tổng phổ ông viết về Sông Hồng, tôi mua bản quyền định dựng một tác phẩm nghệ thuật sắp đặt Âm thanh và ánh sáng (đề tài đã dự thi và được Giải nhì của Hội Đồng Anh). Tôi gặp Nguyễn Cường ở cái lần anh khoe mọi người bức tượng Di Lặc trên tầng 4 trong căn nhà trên phố Hàng Bạc. Trong nhà nhạc sĩ Đôi mắt Pleiku treo tranh của Hoàng Hà Tùng, của Suối Hoa và một khoảng không gian dành cho những chiếc mũ phớt.

Nguyễn Cường là thế, anh kỹ tính trong hồn nhiên. Nếu hai ông bạn Phó Đức Phương, Dương Thụ kỹ đến từng note, từng chi tiết và khi nào tận mắt, tận tai thấy được, mới là được, Nguyễn Cường lại khác. 

 

Ông bảo: "Tôi có dễ tính hay không bạn nghe sáng tác của tôi là biết. Nhưng cách làm việc của tôi trước nay là thế, không chỉ với Tùng Dương. Nếu như Phó Đức Phương bạn tôi luôn 'đau khổ vật vã' nắn từng chữ từng dòng thì tôi chỉ cần hát một lần đúng trước mặt tôi là đủ, còn sau đó là việc của ca sĩ. Riêng Tùng Dương, chỉ cần một lần nó làm tôi phục sát đất, là đủ để tôi tin sái cổ... cả Tùng Dương, Siu Black, Y Moan cũng đã từng bỏ bớt từ của tôi, nhưng tôi coi đó là một sáng tạo ghê gớm, một sự thông minh xuất sắc, nhất là Tùng Dương! Cháu nó giỏi quá…". 

Sở thích về mũ phớt của Nguyễn Cường cũng có một giai thoại. Nguyễn Cường đi du lịch và trở về từ Mỹ, khi nhập cảnh, Nguyễn Cường làm đúng luật là bỏ mũ ra, công an cửa khẩu nhìn đi ngắm lại ảnh và người, vẻ mặt đầy thắc mắc, đoán được, Nguyễn Cường lại đội mũ vào, viên công an cười vang: ''Đấy, đây mới đúng là chú, nhạc sĩ Nguyễn Cường''.

Chưa hết, đợt nhà nước ra Nghị định 61, chủ trương hợp thức làm sổ đỏ cho các hộ gia đình có diện tích thuộc diện nhà nước quản lý. Tôi nhanh nhẩu: "Nhà anh làm sổ chưa, làm đi anh ạ, có khó khăn gì em giúp một tay". Nguyễn Cường ngơ ngác: “Anh tưởng người ta phải tự động làm cho anh chứ, người ta đổi biệt thự 200m2 cả gia đình anh sang bên này, có vài chục mét chung mấy hộ với nhau, thiệt đơn thiệt kép, sao anh phải làm đơn nhỉ?... Anh tin người ta sẽ nhớ chuyện cũ, có khi họ còn trả lại 200m2 kia cho gia đình anh cũng nên… ”.

Đấy! Nguyễn Cường là như thế, làm nhạc tinh tế, kỹ càng bao nhiêu thì ngây thơ bấy nhiêu trong đời thường…

 

Gia tài âm nhạc Nguyễn Cường cũng có vài trăm bài. Cũng học âm nhạc tại Nhạc viện nhưng cũng bởi “thành phần” nên học nửa chừng thì bị cắt học bổng. Nguyễn Cường không nản, anh cứ lẽo đẽo học trong sự khốn khó của sinh viên, con gia đình bị chuyển đổi hợp doanh. Nhưng anh có tình bạn tuyệt vời, một trong số đó là nhạc sĩ Cát Vận. Cát Vận thường chia suất cơm sinh viên của mình cho Nguyễn Cường, mỗi người một nửa. Đó là việc Nguyễn Cường nhớ nhất cuộc đời mình.

Ông nhớ cả những người trong bộ tứ, cùng gặp nhau mỗi khi có dịp nhưng có lẽ Nguyễn Cường là người hay cười nhất, xởi lởi chứ không diết dóng, không triết lý, vặn vẹo. Ông bảo cũng nhớ Tây Nguyên, những người, những làng, những gió những nắng… Âm nhạc của ông có hai mảng lớn: Tây Nguyên và Đồng bằng Bắc Bộ. Ông cũng ghi nhận rằng, đời ông hầu hết tác phẩm đều bắt đầu từ đặt hàng. Ông coi trọng người/ đơn vị đặt hàng. Từ coi trọng đến tìm hiểu lý do đặt hàng ông thấy cảm xúc xuất hiện.

Tôi cũng là người thay mặt một Ban tổ chức đặt hàng ông một bài hát về ngành y. Nhận lời xong, Nguyễn Cường đọc nhiều cuốn sách liên quan đến đề tài y học. Văn - Y -  Lý - Số liên quan nhau, ông lại tìm hiểu thêm để rồi có bài hát Bác sĩ ơi nụ cười.

Bài Hò Biển cũng do nhạc sĩ Tân Huyền, Hội nhạc sĩ đặt viết trong đợt đi sáng tác của Hội. Nhưng bất kỳ ai hát lên cũng thấy cảm xúc từ tác giả, cũng thấy mình xao động. "Mênh mang ơ triều lên ớ hờ/ Bên này biển bạc, bên kia than vàng ớ hờ/ Đẩy thuyền ta ra khơi cá về nặng lưới ớ hờ/ Thuyền nghe biển gọi, nghe bến đợi chờ…".

Những bài về Tây Nguyên cũng thế, những bài về đồng bằng Bắc Bộ cũng thế. Viết say đắm mà kỹ càng, buông lơi mà chặt chẽ. Hầu hết tác phẩm của ông cứ xuất hiện là đặt dấu ấn. Nhưng thành công của ông cũng gắn liền với những người hát nhạc của ông như Y Moan, Siu Black mảng Tây Nguyên. Mảng Đồng bằng Bắc Bộ có một vài ca sĩ nhưng Tùng Dương là số 1.

 

Cũng như Phó Đức Phương, Nguyễn Cường không chú trọng việc sản xuất chương trình, làm show. Ở tuổi 73, ông mới lần đầu tiên tổ chức live show riêng và ở tuổi 75 mới làm một album riêng. Dĩ nhiên ông có mặt trong đêm của Tùng Dương, hát bộ tứ Sông Hồng.  Ngoài những ca sĩ ăn ý hiểu nhau như những người trên, ông còn có Minh Đạo, một nhạc sĩ phối khí rất tâm đắc với ông.

Cũng sử dụng nhuần nhuyễn các chất liệu dân ca vùng miền (Ê Đê, Gia Rai, Cơ Tu, Ba Na… nằm trong chất liệu âm nhạc Tây Nguyên) và chất liệu thứ hai là của đồng bằng Bắc bộ. Gần đây Nguyễn Cường kiếm ra chất liệu các dân tộc miền núi phía Bắc, đặc biệt là Mông, Tày, Mường… mà bản khí nhạc Đà Giang đại hợp xướng là một minh chứng. Miền Trung ông cũng có: Hành hương về xứ Nghệ, Về khóc Tố Như nhưng còn ít người biết đến… 

Chịu khó tìm kiếm, hòa trộn chất liệu thành một cái mới - đẹp, coi đó là những khám phá thú vị, ông vẫn bảo nó giống như con lai, như những con người chọn lựa những ưu việt nhất của chủng, để ra một chủng mới hoàn hảo hơn. "Trong nghệ thuật, chỉ có hợp huyết mới mong có được cái lạ! Trộn được cho khéo thì cứ trộn, vấn đề là anh có đủ bản lĩnh, năng lượng, cá tính để làm chủ cuộc hợp huyết đó hay không mà thôi...". 

 

Nguyễn Cường cho biết có những tác phẩm của ông còn nằm trong ngăn kéo vì nó chưa đến thời. Nhưng Bi ca Trọng Thủy thì gây bùng nổ tại liveshow của Tùng Dương hồi tháng 6/2016.

Công chúng thì nhớ những bài pop, rock đặc trưng Nguyễn Cường nhưng Nguyễn Cường bây giờ lại đang hướng đến hình thức thể hiện mới: những bản nhạc mang tính giao hưởng, hàn lâm, những tác phẩm dài hơi. Khúc Roman Hà Nội; Ngàn năm Thăng Long nổi trống Lạc Hồng  - một hợp xướng cần tới hàng ngàn nghệ sĩ theo hình thức acapella không có dàn nhạc đệm mà biểu diễn trên 100 trống đồng của các nghệ nhân Thanh Hóa đúc tặng Thủ đô Hà Nội nhân sự kiện Nghìn năm Thăng Long và Đà Giang đại hợp xướng là những ví dụ.

Gặp những người trong Bộ tứ này thì đừng ai nói đến tuổi, không ông nào nhớ mình tuổi bao nhiêu. Nguyễn Cường bảo: "Cái gì đến thì để cho đến, mình vẫn thấy mình đầy sung sức mình biết mình đang trẻ. Bây giờ ai yêu cầu tôi viết bài hãy bóc lột tôi đi, chính lúc này tôi đang có sức khỏe, sức sáng tác và có kinh nghiệm để nhận rõ con đường đồng hành với âm nhạc dân gian đấy...”.