Lý do khiến Viện hàn lâm Khoa học Xã hội VN ít công bố quốc tế

Bên cạnh giải đáp thông tin về "lò sản xuất tiến sĩ", Viện hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam cũng đã thẳng thắn trả lời các câu hỏi liên quan đến việc ít có những nghiên cứu công bố quốc tế.

Trả lời vấn đề này, PGS Trần Thị An - Trưởng ban quản lý khoa học (Viện hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) cho rằng những thông tin trên mạng đã thống kê chưa đầy đủ về những công trình nghiên cứu được công bố quốc tế của Viện.

PGS An cho biết năm ngoái trên một diễn đàn chính thức của Bộ Khoa học và Công nghệ có thông tin số lượng bài đăng trên tạp chí quốc tế của Viện hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam rất ít.

Tuy nhiên, Viện hàn lâm Khoa học Xã hội đã thống kê lại toàn bộ. Kết quả cho thấy, giai đoạn 2011-2015 Viện có khoảng 400 công bố quốc tế ở những dạng khác nhau như các bài báo quốc tế, các ấn phẩm, sách quốc tế....

Trong đó, có một số được xếp vào ISI và một số thì không. "Đó là việc bình thường ở mọi quốc gia", PGS An bày tỏ.

Theo bà An, việc công bố quốc tế của khoa học xã hội ít hơn khoa học công nghệ và tự nhiên là tình trạng chung toàn cầu, không riêng gì Việt Nam.

Sự liên thông giữa khoa học tự nhiên nhanh và dễ dàng hơn khoa học xã hội. Hơn nữa, nghiên cứu xã hội có những khoảng cách về chế độ chính trị nên để đăng trực tiếp không dễ dàng như khoa học tự nhiên.

Bên cạnh đó, bà An cho rằng khi so sánh việc nghiên cứu của đội ngũ khoa học của Viện hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam thì cần đặt trong mối tương quan với đội ngũ nhà khoa học ở các đơn vị khác.

Chia sẻ thêm về vấn đề này, GS Vũ Dũng, trưởng khoa Tâm lý học (Học viện Khoa học Xã hội) cho biết, trong các kỳ họp Hội đồng chức danh giáo sư nhà nước cũng bàn đến công bố quốc tế và khẳng định đây là xu hướng đúng, đáp ứng nhu cầu hội nhập.

Tuy nhiên, Hội đồng cũng thấy được khó khăn của ngành khoa học xã hội, bởi với khoa học tự nhiên công bố quốc tế đơn giản, nhưng khoa học xã hội việc công bố cần cân nhắc có ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia hay không.

“Ví dụ ngành an ninh, quân sự, dân tộc học, tôn giáo, kể cả tâm lý học hay khảo cổ học, việc công bố quốc tế đều phải tính đến làm sao đảm bảo tính khoa học nhưng không ảnh hưởng lợi ích quốc gia”, ông Dũng nói.

Bản thân ông Dũng cũng có nhiều nghiên cứu có giá trị trên tư liệu ở nhiều vùng trên đất nước nhưng cũng không có ý định công bố quốc tế.

"Tôi là chủ nhiệm 3-4 đề tài cấp nhà nước nghiên cứu về dân tộc ở Tây Nguyên, Tây Bắc, Tây Nam Bộ, nhưng không đăng bài báo quốc tế nào mặc dù số liệu rất hay vì nếu đăng thì không có lợi cho quốc gia", GS Dũng nói thêm.

Vì vậy, việc đăng các nghiên cứu quốc tế cần phải tính toán hài hòa giữa việc hòa nhập với nhưng không ảnh hưởng lợi ích chung. Đó là nguyên nhân tại sao khoa học xã hội ít bài báo quốc tế hơn khoa học tự nhiên.

"Hội đồng chức danh giáo sư nhà nước cũng đặt câu hỏi có nên đầu tư đăng bài báo quốc tế không? Nhưng rồi lại đặt câu hỏi những bài đăng trên tạp chí phục vụ cho ai? Cuối cùng nhiều người thống nhất nghiên cứu khoa học trước hết phải phục vụ phát triển kinh tế xã hội cho Việt Nam rồi mới đến hội nhập quốc tế", GS Vũ Dũng tiếp tục giải thích.

Trước thông tin một số đại học bỏ tiền cho nghiên cứu sinh đăng bài trên tạp chí quốc tế, GS Võ Khánh Vinh (Giám đốc Học viện Khoa học Xã hội) cho rằng Hội đồng giáo sư nhà nước cũng bàn về vấn đề này, nhưng khẳng định đây chỉ là một trong số chỉ tiêu để đánh giá chất lượng sản phẩm nghiên cứu.

"Dù là một tiêu chí thôi nhưng hiện Học viện có ý tưởng tới đây tìm các nguồn lực lập quỹ hợp pháp đầu tư cho nghiên cứu sinh giỏi, có bài đăng ở tạp chí nước ngoài, nhưng chúng tôi cũng phải xem lĩnh vực nghiên cứu là gì. Nếu là an ninh quốc gia, tôn giáo, dân tộc, nhân quyền... thì không phải đơn giản", GS Vinh chia sẻ.

Ông Vinh cũng cho rằng ở Việt Nam đăng bài báo thì có tiền nhuận bút, còn ở nước ngoài muốn đăng phải nộp tiền (chưa kể có năng lực để viết hay không).

Bên cạnh đó, các tác giả cũng có thể phải trả thêm một số tiền không hề nhỏ để được công nhận bản quyền. Đó cũng là một trong những trở ngại đối với nhiều nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực xã hội ở Việt Nam.

Trong khi đó, ông Phạm Văn Đức - Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, cho rằng nếu đầu tư 100 triệu để đăng bài báo quốc tế thì nên dành cho những đề tài nghiên cứu có giá trị thực tiễn.

Phạm Thịnh