'Lỗ hổng' trong thẩm định và thực nghiệm sách giáo khoa

Năm học 2020 - 2021 là năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về đổi mới Chương trình phổ thông và sách giáo khoa (SGK) lớp 1 mới. Đây cũng là năm đầu tiên, ngành giáo dục thay đổi phương thức tiếp cận SGK phổ thông. Việc thực hiện SGK mới có những điểm rất khác so với trước, đó là chương trình trở thành pháp lệnh và SGK là tài liệu. Quá trình biên soạn SGK được xã hội hóa hoàn toàn.

Thực nghiệm chưa đến nơi đến chốn

Xã hội hóa biên soạn SGK là đúng hướng, thông qua xã hội hóa sẽ có nhiều sản phẩm sách giáo khoa tốt nhất, giảm gánh nặng cho Bộ GD&ĐT.

Tuy nhiên, qua một tháng triển khai thực tế bắt đầu xuất hiện những vấn đề liên quan đến chất lượng sách. Dư luận thời gian qua tập trung vào Tiếng Việt 1, bộ Cánh diều. Những "hạt sạn", sai sót của sách khiến dư luận đặt không ít câu hỏi và nghi ngại khi thực hiện xã hội hóa biên soạn, phát hành sách giáo khoa, nhất là quá trình thực nghiệm.

TS Lê Thống Nhất - chuyên gia giáo dục.

Theo TS Lê Thống Nhất - chuyên gia giáo dục, Bộ GD&ĐT trước đây chỉ đạo thực nghiệm sách giáo khoa trên một quy mô và đối tượng khá rộng. Sau hai năm điều chỉnh, hội thảo liên tục chúng ta mới áp dụng đại trà. Tuy nhiên khi lần đầu tiên xã hội hóa, việc thực nghiệm này lại được giao cho các nhóm tác giả và các công ty xuất bản, mà phần lớn là các công ty cổ phần. Vì vậy họ không thể có điều kiện thực nghiệm theo đúng khoa học giáo dục, họ cũng chỉ dạy ở một vài bài ở một vài nơi, không thể đánh giá được toàn bộ chất lượng SGK.

“Với thời gian ngắn, điều kiện công ty cổ phần như vậy thì không thể nào thực nghiệm giống chương trình năm 2000 là hai năm, rồi tổng kết chỉnh sửa, mới đưa vào đại trà. Hơn nữa, vai trò của Hội đồng thẩm định Quốc gia chưa tới. Họ chỉ khuyến cáo, không bắt sửa nội dung chưa hoặc không phù hợp, không để ý quá trình thực nghiệm “đến nơi đến chốn chưa”, nếu thực nghiệm theo đúng quy trình khoa học giáo dục, những "hạt sạn", sai sót sẽ không có”, ông Lê Thống Nhất cho biết.   

Nhà văn Nguyễn Quang Vinh cũng cho rằng, những gì dư luận quan tâm, báo chí phản ánh về những lỗi sai sót, “hạt sạn” trong sách Tiếng Việt 1 của nhóm Cánh diều vừa qua là hoàn toàn đúng, không thể biện minh được. Điều này cho thấy việc thẩm định và thực nghiệm sách giáo khoa chưa nghiêm túc, chưa đến nơi đến chốn đã áp dụng đại trà. Việc không có sự giám sát các nhóm tác giả, các nhà xuất bản thực nghiệm sách sẽ “thả trôi” chất lượng sách giáo khoa. 

“Việc đưa quá nhiều mà lại đưa phỏng theo các truyện ngụ ngôn, các đoạn văn của các nhà văn nước ngoài vào, các nhà biên soạn chỉ chỉnh sửa lại, đoạn văn đọc lên nó vừa vô cảm, không có cảm xúc, nói chung nó không thành câu. Một phương tiện như vậy không thể truyền tải vào cảm xúc của trẻ được”, Nhà văn Quang Vinh nói về những “hạt sạn” trong sách Tiếng Việt 1 của nhóm biên soạn Cánh Diều.

Một bài Tập đọc trong sách Tiếng Việt 1 của nhóm tác giả Cánh diều gây nhiều tranh cãi. 

Nói về sách Cánh diều Tiếng Việt 1, nhiều phụ huynh có con đang học lớp 1 cũng bức xúc và cho rằng SGK mới phải được thực nghiệm trong khoảng thời gian nhất định, tổng kết, đánh giá kết quả mới nên áp dụng đại trà.  

Anh Hoàng Trung Kiên, ngụ Quận 8, TP.HCM có con đang học lớp 1 cho hay: “Tôi đề nghị với Bộ GD&ĐT là nên xem xét lại và nếu cần phải đình chỉ ngay sách Tiếng Việt 1 nhiều lỗi. Cần thực nghiệm một huyện hoặc một tỉnh nào đó, lấy đó làm căn bản chứ không thể lấy đại trà ngay, áp lực lên thế hệ trẻ bây giờ, tôi thấy tội cho phụ huynh và học sinh”.

Không thực nghiệm toàn bộ chương trình mới

Trước những phản ánh và dư luận có ý kiến trái chiều về chất lượng cũng như việc biên soạn SGK, trả lời báo chí, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Hữu Độ cho hay, để đảm bảo nâng cao chất lượng, Bộ dự kiến trong thời gian tới sẽ tập trung vào việc kiểm soát quá trình thực nghiệm sách.

“Nếu như trước đây các nhà xuất bản phối hợp với tác giả đi thực nghiệm thì tới đây sẽ có sự tham gia của Bộ GD&ĐT trong việc phối hợp chỉ đạo. Bên cạnh đó, Bộ sẽ tăng cường khâu thẩm định nội bộ tại các nhà xuất bản. Các nhà xuất bản trước khi gửi bản mẫu hoàn thiện lên Bộ thì phải tổ chức thẩm định sơ bộ. Chúng tôi muốn nâng cao chất lượng của các bản mẫu trước khi gửi lên hội đồng thẩm định quốc gia”, ông Độ nói.

Cung theo Thứ trưởng, cần mở rộng đối tượng để có thể thêm các ý kiến đóng góp rộng rãi hơn, từ đó chắt lọc nhiều ý kiến tốt cho quá trình chỉnh sửa. Hiện chương trình mới xây dựng theo hướng mở và thực nghiệm chương trình mới không phải là toàn bộ như trước, mà chỉ là thực nghiệm những nội dung, phương pháp, cách thức tiếp cận mới của chương trình để đảm bảo rằng nếu đưa vào thì có tính khả thi và đáp ứng mục tiêu đặt ra.

Xã hội hóa biên soạn SGK là chủ trương đúng đắn, huy động được nguồn lực nhân dân đầu tư cho giáo dục, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, tránh độc quyền trong phát hành sách, trong quá trình cạnh tranh sẽ tạo ra được những bộ sách tốt nhất. Nhưng việc thẩm định, thực nghiệm sách không được thực hiện tốt sẽ 'thả trôi' chất lượng sách, hệ lụy là thế hệ sau phải gánh chịu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tương lai đất nước.