COVID-19 ảnh hưởng đến tâm thần ra sao?

Theo tìm hiểu của phóng viên VTC News, sức khoẻ tâm thần nhiều người bị ảnh hưởng nghiêm trọng do di chứng nặng nề của COVID-19.

Sau nhiều ngày mất ngủ, bà Nguyễn Thị Tâm (*) - Tây Hồ, Hà Nội, tìm đến bệnh viện tâm thần thăm khám. Ông Chinh, chồng bà Tâm kể, dù phải sử dụng thuốc ngủ nhưng bà Tâm chỉ ngủ đc 2-3 tiếng. Trước đây, cứ chiều đến bà lại ra sân tâp thể dục, hoặc gặp gỡ bạn bè. Từ ngày dịch bệnh, con cái lại không có việc, bà Tâm lo lắng, suy nghĩ nhiều, dễ nổi nóng hơn.

Bà thường xuyên cáu gắt con cháu. Ngay cả việc các cháu chơi đùa ồn ào cũng khiến bà bị kích động, quát tháo. Thấy vậy, ông Chinh luôn theo sát vợ. Chỉ cần thiếu chú ý, bà Tâm đã vụt ra cổng, ông phải “nịnh khéo” bà mới về. Ngay cả chuyện ăn uống của bà Tâm cũng khó khăn. Ông Chinh phải liên tục tham khảo ý kiến bác sĩ để điều trị cho vợ tại nhà. Hết giãn cách, con cái bắt đầu công việc, đi làm, các cháu thì học online, cùng với sự động viên của cả gia đình, tình trạng của bà Tâm đã đỡ hơn.

Theo TS.BS Trần Thị Hồng Thu, Phó Giám đốc Bệnh viện Tâm thần ban ngày Mai Hương, bà Tâm từng điều trị tâm thần tại bệnh viện trước đây. Nhưng gần đây, bệnh tình bà tái phát. Bà Tâm được chỉ định điều trị thuốc tại nhà và theo dõi thêm.

TS. BS Trần Thị Hồng Thu cho rằng, trong cuộc sống hàng ngày, nhất là thời điểm dịch bệnh, ai cũng có thể bị rối loạn tâm thần. Điển hình như trường hợp phải nghỉ việc do dịch bệnh, không ra ngoài được do giãn cách, làm việc online quá dài, trẻ ít được vận động hơn, người già thì thay đổi môi trường sống vốn đã quen thuộc… Tất cả những điều đó đều ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần, trong đó hai bệnh lý thường gặp nhất đó là rối loạn lo âu, trầm cảm.

Để cân bằng trạng thái tâm lý, giảm căng thẳng, lo âu nói chung và trong giai đoạn dịch bệnh nói riêng, mọi người cần tránh hai thái cực tâm trạng.

“Trong cuộc sống, kể cả khi gặp sang chấn, điển hình như giai đoạn dịch bệnh này, mọi người cố gắng luôn giữ tinh thần lạc quan, nhìn nhận vấn đề theo hướng tích cực. Tinh thần vững vàng đồng nghĩa với việc có sức khỏe tâm thần tốt”, BS Thu khuyến cáo.

Dáng vẻ tiều tuỵ, gầy gò, ngồi thu mình ở một góc bệnh viện chờ lượt tới khám là Vũ Văn Thêm (*), ở Thạch Thất, Hà Nội. Thêm là sinh viên năm cuối đại học. Thanh niên này từng nhập viện điều trị vì nghiện game tới quên ăn, quên ngủ. Sau đó nhờ điều trị, em trở lại cuộc sống bình thường, tiếp tục học tập, sinh hoạt như bao người khác.

Thời kỳ Hà Nội áp dụng giãn cách, Thêm không thể tới trường. Hàng ngày, Thêm chỉ quanh quẩn trong phòng, không được ra ngoài, cũng không tập thể dục như trước đây. Là người vốn khép kín, không nhiều bạn bè, nay lại ở không gian bí bách, Thêm tìm mọi cách để giải trí. Và “ngựa quen đường cũ”, cậu tìm đến game để “giải trí”.

Ban đầu, Thêm tự dặn lòng chỉ chơi 15-30 phút để đảm bảo sức khỏe. Nhưng rồi càng chơi càng bị cuốn, hết chơi điện thoại, sang máy tính, không thể dứt. Những lúc học online, Thêm cũng chỉ nhớ đến những “nhiệm vụ” cần hoàn thành không gian ảo. Tắt máy tính, có lúc cậu tự ý thức rằng phải đọc sách để quên đi “cơn thèm” game. Nhưng cứ mỗi lần như vậy thì hình ảnh đao, kiếm trong game lại hiện lên khiến cậu không thể chịu nổi, lập tức ngồi dậy, bật máy tính.

Thời gian cho game quá nhiều hơn cả thời gian ăn uống, ngủ nghỉ, sinh hoạt. Kết quả học tập của Thêm cũng ngày càng sa sút, sức khoẻ thêm tiều tuỵ. Mới sinh viên năm cuối, nhưng trông cậu già hơn so với tuổi thật.

Là người điều trị cho Thêm và giúp cậu quay lại cuộc sống bình thường trước đây, TS.BS Trần Thị Hồng Thu, Phó Giám đốc Bệnh viện Tâm thần ban ngày Mai Hương không mấy vui vẻ khi gặp lại cậu trong hoàn cảnh tương tự. “Phải bỏ hẳn game. Chỉ cần quay lại một phút thôi là mất công bao nhiêu thời gian điều trị. Giờ lại phải bắt đầu lại từ đầu”, bà Thu buồn bã nói.

Với những bệnh nhân như Thêm, ngoài tuân thủ theo đúng phác đồ điều trị của bác sĩ thì ý thức của bệnh nhân, sự quan tâm của gia đình là rất quan trọng, bởi bệnh nhân điều trị ngoại trú, các bác sĩ không thể theo sát cả ngày để nhắc nhở việc tránh chơi game.

Chưa có nghiên cứu trên diện rộng, nhưng trên thực tế đã ghi nhận những người mắc chứng giống “hội chứng hang động” ở Hà Nội và TP.HCM.

“Hai vợ chồng em thành F0 rồi!” - đọc những dòng tin nhắn của cô em gái lấy chồng trong TP.HCM gửi ra, chân tay chị Trang bủn rủn, đầu óc trống rỗng. Vẫn biết, COVID-19 lây nhiễm không chừa một ai nhưng tâm lý chị chưa đủ vững vàng để đón nhận điều tồi tệ ấy đến với gia đình nhỏ của em gái.

"Tôi sợ COVID-19. Hai năm qua nó đã cướp đi nhiều điều: mạng sống, sức khoẻ, thời gian, tiền bạc, niềm vui, kỷ niệm và cơ hội của chúng ta” - chị Nguyễn Thu Trang (*), sống tại một chung cư ở Hoàng Mai (Hà Nội) chia sẻ với phóng viên VTC News.

“Sau hơn 2 tuần Hà Nội nới lỏng các biện pháp giãn cách xã hội, dù cơ quan chuyển từ chế độ làm việc online sang luân phiên có mặt, nhưng tôi vẫn cố gắng xin làm tại nhà với lý do con còn nhỏ, chưa có người trông nom. Nhưng đó chỉ là cái cớ, thật ra tôi vẫn chưa sẵn sàng để tái xuất sau thời gian dài giãn cách xã hội” - Trang kể.

Nhiều đồng nghiệp, bạn bè nói rằng chị đang phản ứng thái quá, bởi được ra đường, được đi làm là may mắn lắm rồi. Nhưng chị thì nghĩ khác, Hà Nội vẫn tiềm ẩn nguy cơ, đặc biệt những ngày gần đây liên tiếp xuất hiện ca F0.

“Tôi chưa sẵn sàng, tôi tưởng tượng virus SARS-CoV-2 đang bay lơ lửng trong bầu không khí. Nó giống như những quả bóng bay được bơm đầy khí Hydro. Chỉ cần những cú va chạm nhẹ thôi là quả bóng ấy sẽ nổ tung, ai không may mắn sẽ trở thành F0 lúc nào không biết” - chị tâm sự.

Mỗi lần bấm chờ thang máy, trong đầu chị lại hiện lên suy nghĩ: "Cầu trời thang máy trống rỗng, đừng có ai". Chị rất sợ khi phải đi chung thang máy với một ai đó vì sợ bị “dính covid”.

Trước đây, mỗi lần đi siêu thị, chị sẽ đưa các con theo để tạo không khí vui vẻ gia đình. Thế nhưng từ khi dịch COVID-19 bùng phát trở lại, mỗi lần trước khi đi siêu thị, chị sẽ ghi chú danh sách những đồ cần mua và mường tượng ra vị trí gian hàng bày bán nó.

Trang từ bỏ luôn thói quen đi dạo một vòng siêu thị xem những món đồ mới. Chị chỉ mua những thứ cần thiết thật nhanh, không la cà và không cầm nắm những đồ vật ở siêu thị để chọn lựa như trước. Chị chỉ ở siêu thị 30 phút để mua đồ dùng, thực phẩm dùng trong một tuần.

Cuối tuần vừa rồi, nhà bác ruột chị có giỗ, tổ chức cho con cháu gặp mặt, cũng là dịp để gia đình hội ngộ sau thời gian dài giãn cách. Nhưng giãn cách xã hội gần 3 tháng chị đã quen với sự yên tĩnh, không ồn ào, không tiếng cười nói to, không tiếng còi xe và đặc biệt không tụ tập đông người. Gặp lại gia đình là điều vui, nhưng phải bắt tay, phải ngồi nói chuyện trực tiếp mặt đối mặt, ăn cùng mâm cơ khiến chị thấy ám ảnh. Nếu chẳng may có ai đó trong gia đình đang mang mầm bệnh thì nguy cơ lây lan sẽ là 100%.

Hai tháng giãn cách xã hội, chị Nguyễn Thu Anh (*), 30 tuổi, ở Tây Hồ, Hà Nội ngoài việc cơm nước cho các con còn phải họp hành, làm việc online, hoàn thành các công việc được giao.

Hàng ngày cứ 6h, chị nấu nướng, cho hai con ăn sáng và gọi cậu con trai lớn ngồi vào bàn học online. Sau đó, vừa trông con út, chị vừa họp online trao đổi công việc với lãnh đạo, đồng nghiệp. Đồng lương vốn ít ỏi, nay dịch, chị chỉ được hưởng 80% lương. Chồng chị làm ăn xa ở miền nam, công việc cũng bị đình trệ. Chị muốn đưa hai con về quê “tránh dịch” nhưng không được.

Mấy tháng chỉ loanh quanh ở nhà, quay cuồng công việc và con cái, từ một người nhanh nhẹn, hoạt ngôn và năng động, chị Anh bỗng thu mình lại. Chị ít nói chuyện với con, không thể tập trung làm bất kỳ việc gì, mất ngủ triền miên, dùng thuốc cũng không mấy cải thiện.

Thời điểm đó, mỗi lần đọc tin tức và thấy hình ảnh thương tâm về người mắc COVID-19 qua đời, chị lại sợ hãi, hoảng loạn. Ngoài nỗi lo về cơm, áo, gạo tiền thì trong suy nghĩ chị lúc nào cũng lơ lửng câu hỏi: Liệu giờ mình ra ngoài có “dính COVID-19” không? Tự nhiên thấy cổ họng khô khô có phải bị COVID-19? Hàng xóm thì sao? Nhỡ có người trong khu mắc bệnh và bị phong toả thì chị và các con sẽ thế nào? Bao giờ thì hết dịch?... Những câu hỏi u ám cứ đeo bám khiến chị đau đầu dữ dội, mệt mỏi và dễ nổi cáu với tất cả.

Có khoảng thời gian, chị nhìn đâu cũng thấy khó chịu. Con chơi đồ chơi bày ra sàn nhà chị cũng bực, đồ đạc để không đúng vị trí cũng khó chịu. Chị thường xuyên quát mắng con, dễ nổi cáu với mọi người và cả chính mình. Đôi từng nghĩ đến cái chết để giải toả khó chịu đó.

Một người bạn khuyên chị nên gặp bác sĩ tâm thần vì cho rằng chị đang có dấu hiệu trầm cảm.

Nguyễn Mai Lan (*), 26 tuổi, quê Nghệ An, làm nghề kế toán ở Hà Nội cũng trong tình cảnh tương tự. Thời gian Hà Nội áp dụng giãn cách, nơi Lan thuê trọ liên tiếp xuất hiện các ca F0 trong cộng đồng. Khu vực ở bị phong tỏa, Lan không được ra ngoài, cũng chẳng được đi chợ hay giao tiếp với ai, suốt ngày thui thủi một mình trong căn phòng hơn chục mét vuông.

Hai mươi ngày trôi qua, Lan stress nặng, đứng ngồi không yên, dễ nổi cáu và suy nghĩ tiêu cực. Do ở một mình, nên những suy nghĩ về tương lai, về cuộc sống chả mấy tươi sáng cứ hiện lên trong đầu. Chị luôn sợ hãi khi cho rằng bản thân đã mắc COVID-19. Nỗi sợ dai dẳng khiến chị nhiều đêm không thể ngủ, thậm chí từng có suy nghĩ chết đi cho đỡ trải qua cảm giác như thế.

Càng ngày Lan càng tự thu mình, không muốn nói chuyện với bất kỳ ai. Bố mẹ, người thân, bạn bè gọi điện ra Lan cũng chẳng muốn nghe máy. Chị quát tháo với bất kỳ ai hỏi chuyện công việc, người yêu hay cuộc sống. Bỏ bê ăn uống, cuộc sống bế tắc khiến người cô gái xinh xắn vừa bước sang tuổi 26 trông kiệt quệ.

Một nghiên cứu bỏ túi mới đây do một nhóm các nhà khoa học thuộc ĐH Santa Clara (Hoa Kỳ) cho thấy, sau một thời gian dài khóa mình trong nhà vì đại dịch, nhiều người Mỹ cảm thấy khó khăn trong việc tái hòa nhập cộng đồng. Họ ngại việc phải mạo hiểm ở ngoài trời do lo sợ dịch.

Một số chuyên gia tâm thần học gọi tình trạng này là “hội chứng hang động”. “Đại dịch có vẻ đang lắng xuống. Nhưng một số người thực sự không muốn ra ngoài một lần nữa”, Thomas Plante - Giáo sư tâm lý học của (Mỹ) cho biết.

Theo BS Đỗ Văn Thắng, Bệnh viện Tâm thần Hà Nội, những trường hợp kể trên đều bị rối loạn liên quan đến stress do đại dịch COVID-19. Để điều trị, các bác sĩ cần hiểu về hoàn cảnh cũng như đời sống sinh hoạt thường ngày của người bệnh, cùng những stress mà người bệnh phải đối mặt, từ đó có những tư vấn tâm lý thích hợp.

Ngoài việc điều trị, người trong gia đình phải luôn theo dõi, động viên và chia sẻ để dần dần hướng người bệnh thoát khỏi tình trạng đó, sớm trở lại cuộc sống bình thường.

Ngoài ra, chính người bệnh cũng nên tự tạo cho mình lối sống lành mạnh, như hạn chế điện thoại, máy tính, chọn lọc thông tin giữa đại dịch. Bệnh nhân cũng nên chia sẻ nhiều hơn với gia đình, bạn bè để thêm vui vẻ. Song song với đó, nếu phải ở nhà quá lâu do giãn cách xã hội thì mọi người nên tìm hiểu các bài tập rèn luyện thể thao trên mạng, hoặc ngồi thiền. Bởi những việc này vừa tốt cho sức khoẻ, vừa mang lại tâm lý thoải mái và tươi sáng hơn.

Những nhân vật kể trên chỉ là một trong rất nhiều các trường hợp chịu ảnh hưởng do giãn cách COVID-19. Theo BS Thắng, về chuyên ngành tâm thần thì sau giãn cách, con người có thể lâm vào tình trạng mệt mỏi kéo dài, đau đầu, xuất hiện triệu chứng liên quan tới trầm cảm như chán ăn, mệt mỏi, mất năng lượng, giảm thích thú, suy giảm trí nhớ, giảm tập trung chú ý… Tuy nhiên có người nặng hơn như trầm cảm, lo âu, loạn thần, hoang tưởng, ảo giác…

Điều này cho thấy không chỉ bệnh nhân COVID-19, mà cả những người sống trong lo lắng cũng gặp phải triệu chứng tương tự. Như thống kê của Bộ Y tế, ngay cả với những người không triệu chứng, không mắc bệnh, người nhà bệnh nhân, nhân viên y tế... đều có thể gặp những triệu chứng bất thường như mất ngủ, ăn ít, lo âu…

Làm thế nào để những người mắc "Hội chứng hang động", rối loạn tâm thần sau dịch COVID-19 vượt qua?

Theo TS.BS Trần Thị Hồng Thu, Phó Giám đốc Bệnh viện Tâm thần ban ngày Mai Hương (Hà Nội), cuộc sống hàng ngày, nhất là thời điểm dịch bệnh, ai cũng có thể bị rối loạn tâm thần. Điển hình như việc không được ra ngoài do giãn cách, làm online quá dài, trẻ ít vận động hơn so với bình thường… Tất cả đều ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần, trong đó hai bệnh lý thường gặp nhất đó là rối loạn lo âu, trầm cảm.

Lúc này, vấn đề quan trọng mà nhiều người cần chú ý là phân biệt lo lắng, căng thẳng bình thường với những lo lắng, cẳng thẳng bệnh lý. Theo đó, lo lắng thông thường chỉ xuất hiện nhất thời và mất đi rất nhanh sau đó, có thể là vài giờ, một đến hai ngày. Tuy nhiên, nếu kéo dài đến 2 tuần, đi kèm là ảnh hưởng đến giấc ngủ, tính khí, làm bản thân luôn ức chế, không thể tiếp tục công việc thì đó là bệnh lý.

Để cân bằng trạng thái tâm lý, giảm căng thẳng, lo âu nói chung và trong giai đoạn dịch bệnh nói riêng, mọi người cần tránh hai thái cực tâm trạng. Quá bận tâm hoặc quá lơ là với sức khỏe. Với công việc cũng vậy, tránh để bản thân quá bận rộn hay quá nhàn rỗi.

Người nhà có thể gọi điện qua điện thoại nhờ tư vấn tâm lý. Lúc này, những người trình độ, chuyên môn sẽ hướng dẫn, tư vấn để giúp gia đình có thái độ ứng xử phù hợp với người bệnh, có thể sử dụng cả biện pháp tâm lý giúp người bệnh thay đổi tâm lý, hành vi, thói quen của mình.

“Người nhà không nên tự tìm hiểu trên mạng về những bệnh lý về tâm thần và cách xử lý bởi sẽ sinh ra xử lý sai về tình huống. Những biểu hiện rối loạn ban đầu nếu không được xử lý đúng, kịp thời sẽ có chiều hướng nặng lên, sau đó trở thành bệnh. Ví dụ ngay từ đầu phát hiện thấy người nhà biểu hiện mất ngủ, lo lắng thì xử lý ngay bằng việc hướng họ tới những bài tập thể dục thể thao, rèn luyện sức khoẻ, tập thiền và đặc biệt không được tạo áp lực cho họ. Ngoài ra có thể giúp họ ngủ đúng giờ bằng việc tạo thói quen tốt như ngâm chân nước ấm, không sử dụng thiết bị điện tử trước khi lên giường hay uống một cốc sữa nóng trước khi ngủ”, BS Thắng nói.

Chung quan điểm, bà Nguyễn Thị Vân, Trưởng khoa Bán cấp tính nữ, Bệnh viện Sức khỏe tâm thần Trung ương (Hà Nội) nêu, những người hay nghĩ nhiều đến quá khứ và tương lai đều dễ gặp vấn đề hơn trong giai đoạn dịch bệnh hiện nay. Theo đó, những người hay nghĩ nhiều đến quá khứ thường dễ bị trầm cảm, còn người nghi quá nhiều đến tương lai hay dễ bị rối loạn lo âu. Đây gọi chung là chứng “khủng hoảng tâm lý do thảm họa”.

Lúc này người bệnh cần nhất sự gần gũi của người thân, gia đình, sự hỗ trợ của cộng đồng và địa phương để giúp họ vơi bớt lo lắng.

“Gia đình, cộng đồng nên giúp họ bằng các hoạt động mà thường ngày họ thích để có nền tảng trị liệu cho họ, như tập thở, đi dạo, nghe nhạc, dọn nhà...”, BS Vân nhấn mạnh.

Cũng theo BS Thắng, trong giai đoạn dịch COVID-19 như hiện nay, người dân, đặc biệt là trẻ em nên hạn chế tiếp xúc nhiều với các thiết bị điện tử như điện thoại, ipad. Nếu tiếp xúc chỉ nên chọn lựa thông tin chính thống, được đăng bởi các cơ quan báo chí, truyền thông có uy tín, tránh xa những thông tin sai lệch, thông tin tiêu cực về dịch bệnh để có tâm lý ổn định hơn.

Từ đứa bé chăm chỉ học tập, Lê Đình Ánh (Hà Nội) thay đổi thành người hoàn toàn khác, khi bị lôi cuốn vào hoạt động xấu trên mạng xã hội.

Chồng đi làm ở Bình Dương bị mắc kẹt chưa thể về, một mình chị Thanh (*) - 30 tuổi, Vĩnh Tuy, Hà Nội - chăm sóc hai con, một bé chuẩn bị lên lớp 1, một bé năm nay lên lớp 7 - Lê Đình Ánh (*). Cũng như nhiều gia đình khác, mỗi ngày chị phải dậy từ sớm để lo con ăn uống, học bài, rồi lao vào công việc. Công việc dồn ứ, chất chồng khiến chị tối tăm mặt mũi, chỉ còn chút thời gian ưu tiên cho bé thứ hai vì còn nhỏ.

Đến giờ học, chị chỉ kịp lắp đặt máy điện thoại cho con ngồi vào bàn học, một phần vì chị tin tưởng con vì Ánh học tốt, tự giác và tiếp thu bài rất nhanh… nên không thường xuyên để ý việc con học.

Chỉ học online ở nhà, không được tham gia các hoạt động vui chơi, giải trí lành mạnh, Ánh “quanh ra, quẩn vào” với máy tính và điện thoại. Cậu bé trở nên thay đổi, ích kỷ, dễ cáu gắt, ham chơi điện tử, sao nhãng việc học.

Ánh thường xuyên cáu giận với em mỗi khi em gần, ngay cả khi không bận học mà chỉ đang chơi điện thoại. Em còn dễ cáu bẳn, dễ đánh em dù em nhỏ chẳng làm sai điều gì.

Cách đây một tháng, kiểm tra điện thoại của con, chị Mai sửng sốt khi phát hiện vô số hình ảnh nhạy cảm. Điều đáng lo là những bức ảnh đó xuất phát từ dòng chat qua lại của con với một bạn khác. Có tin nhắn người bạn kia yêu cầu con chụp ảnh, quay hình ảnh nhạy cảm khi đang tắm để xem. Ngược lại, bạn kia cũng gửi lại những hình ảnh “người lớn” cho cậu. Quá sốc, chị Mai nhanh chóng nhờ sự trợ giúp của bác sĩ.

Thời điểm tới khám, Ánh khá rụt rè, sợ sệt, không muốn tiếp xúc hay nói chuyện với ai. Bé được chẩn đoán rối loạn tâm sinh lý, dẫn đến tình trạng ngủ không sâu giấc, hay tỉnh giấc, đêm ngủ bị ác mộng, ăn uống không ngon miệng, sao nhãng học tập, học tập sút kém, rất dễ cáu giận.

Ở nhà quá lâu, nữ sinh lớp 12 bị trầm cảm tới mức có hành vi thiếu suy nghĩ, thậm chí tự dùng dao rạch tay để hành hạ bản thân.

Nguyễn Thanh Tâm (*) đang học lớp 12 một trường ở Hà Nội. Nếu như trước đây em được cho là người hoà đồng, vui vẻ, hoạt bát thì gần đây nữ sinh có biểu hiện khác thường.

Học online thời gian, Tâm bắt đầu buồn chán, suy nghĩ tiêu cực. Dần dần, em có hành vi nguy hiểm như tự hành hạ bản thân để giải toả. Em lấy dao, vật sắc nhọn cắt tay tới chảy máu mới thôi. “Mỗi khi làm đau bản thân như vậy, em cảm thấy tư tưởng được thoải mái hơn”, Tâm nói. Hành động này không chỉ một lần mà lặp đi lặp lại rất nhiều lần.

Tâm được mẹ đưa đến bệnh viện nhờ tư vấn. Lời kể của nữ sinh lớp 12 khiến cả bác sĩ và gia đình sửng sốt, bàng hoàng bởi những biểu hiện lo âu, buồn chán và dùng sắc nhọn tự cắt vào tay của Tâm bắt đầu từ lâu, trước khi vào năm học mới.

BS Trần Thị Sáu, khoa Khám bệnh, Bệnh viện Tâm thần ban ngày Mai Hương (Hà Nội) cho biết, sau khi thăm khám, các bác sĩ nhận thấy em có biểu hiện của trầm cảm nặng. Em tìm đến những cách để “giải tỏa” như rạch tay, hành hạ cơ thể để “giải toả” cho thấy em đã ở tình trạng quá nặng, việc điều trị rất khó khăn.

Bên cạnh những liệu pháp điều trị tâm lý, Tâm được các bác sĩ kê đơn dùng thuốc và kết hợp với tác động của gia đình. Tình trạng của em cũng đang dần cải thiện từng ngày.

Bác sĩ Sáu thông tin, sau khi Hà Nội nới lỏng giãn cách, số người đến khám sức khỏe tâm thần tăng cao. Bệnh nhân ở mọi lứa tuổi, nhưng cao nhất là nhóm tuổi vị thành niên, thanh niên chiếm tỷ lệ cao nhất.

Đa số bệnh nhân đến khám đều chung nguyên nhân do ảnh hưởng dịch bệnh và học online lâu dài. Trong đó xuất hiện người bị biểu hiện rối loạn lo âu, trầm cảm đến mức tự hành hạ cơ thể và trường hợp như nữ sinh lớp 12 trên là điển hình.

Áp lực học tập, cùng với việc ở nhà lâu ảnh hưởng lớn đến tâm lý, tư tưởng của mọi người nói chung và lứa tuổi học sinh nói riêng. Như nữ sinh trên, do đang ở lứa tuổi thay đổi tâm sinh lý nên những tác động khách quan bên ngoài ảnh hưởng rất lớn đến tư tưởng, suy nghĩ, tâm lý, hành vi của em.

Từ trường hợp của Tâm, các bác sĩ khuyến cáo phụ huynh cần quan tâm, giám sát các con, phát hiện những bất thường ở trẻ để có hướng điều trị kịp thời. Đặc biệt là trong thời điểm dịch bệnh diễn biến phức tạp, cộng với việc học online thường xuyên, nếu bố mẹ không hiểu tâm tư của con, gây áp lực cho con thì rất dễ khiến trẻ bị ảnh hưởng tới tâm, sinh lý. Bởi vậy, thay vì gây áp lực cho con, phụ huynh cần thường xuyên hỏi han, chia sẻ và không giao mục tiêu, cũng như không đặt kỳ vọng quá lớn với con trẻ.

Nguy hiểm hơn, do tiếp xúc nhiều với máy tính, điện thoại nên trẻ dễ bị tiếp cận với những văn hoá phẩm không tốt trên mạng như ảnh sex, clip người lớn…dẫn đến tình trạng rối loạn tâm sinh lý, lệch lại về giới tính.

“Lứa tuổi lớp 7 rất nhạy cảm, các bé có thể đã có những tò mò về giới tính. Có bé đã thay đổi về cơ thể thể hiện sự trưởng thành về giới tính, tâm sinh lý của mình rồi. Nếu không được giáo dục, tiếp cận đúng sẽ rất dễ sinh ra những lệch lạc về giới tính hay rối loạn tâm sinh lý”, BS Thắng nói.

BS Thắng cho rằng, tình trạng của cậu bé Lê Đình Ánh là ảnh hưởng của đại dịch COVID-19. Về khía cạnh tâm lý, bé cần được chăm sóc về tinh thần để trở lại bình thường.

BS Thắng khuyên chị Mai nên quan tâm nhiều hơn tới con cái bằng việc ngoài thời gian học, nên chú ý đến những biểu hiện khác thường của con để sẵn sàng can thiệp, khuyên bảo và tâm sự, hiểu con hơn.

Đặc biệt, trong thời điểm giãn cách xã hội, do không được đến trường hay ra ngoài vui chơi, trẻ thường tìm đến những thú vui giải trí từ điện thoại, máy tính hay vô tuyến. Lúc này cha mẹ cần dành nhiều thời gian cho con, chơi với con những trò chơi mang tính vận động vui nhộn, tập thể dục thể thao lành mạnh tại nhà như đi bộ để tạo hứng thú, hướng con tránh xa điện thoại hay Internet.

Sau thời gian điều trị và tư vấn tâm lý, tình trạng bé Ánh đã được cải thiện rất nhiều. Bé giờ đây trò chuyện nhiều hơn với em, chơi với em và không còn cáu gắt nữa. Đặc biệt, sự tập trung cho học tập của bé cũng bắt đầu được phục hồi dần dần.

Từ câu chuyện trên, các chuyên gia khuyên cha mẹ nên chú ý nhiều hơn tới con cái, làm bạn với con mọi lúc để nắm bắt tâm tư, suy nghĩ của con, từ đó có những can thiệp, định hướng phù hợp để con tránh “lạc đường”.

Ngoài học tập, các hoạt động vui chơi, giải trí bên ngoài, những hoạt động thể dục thể thao lành mạnh sẽ giúp bé không bị cuốn vào hoạt động xấu, hình ảnh không tốt.

Một bác sĩ tâm thần nhận định, học online ở nhà, không được đến trường và tham gia các hoạt động tập thể về lâu dài nếu không được quan tâm hợp lý sẽ ảnh hưởng tới phát triển chung của trẻ. Trẻ ở nhà quá lâu có thể nhút nhát, dễ sinh tính ích kỷ, hạn chế phát triển kỹ năng giao tiếp, kết quả học tập.

Bên cạnh đó, hạn chế tiếp xúc với bên ngoài trong thời gian dài sẽ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, sức khỏe thể chất và sức khỏe tinh thần của trẻ. Đây cũng có thể là yếu tố phát sinh, thúc đẩy một số rối loạn tâm lý liên quan như rối loạn giấc ngủ, rối loạn trầm cảm, rối loạn lo âu và các rối loạn hành vi khác của trẻ.

"Chúng ta cần cân nhắc trong điều kiện có thể cho trẻ em sớm đến trường để được giao tiếp, hoạt động, trò chuyện… giúp trẻ phát triển cả tinh thần lẫn thể chất", bác sĩ này nói.

Chuyên gia cảnh báo, nghỉ dịch quá lâu, không được đến trường giao lưu với bạn bè, kết nối môi trường xung quanh, thể chất, tinh thần trẻ sẽ ảnh hưởng nặng nề.

Gần 5 tháng kể từ khi kết thúc sớm năm học 2020 - 2021, nhiều gia đình chưa cho trẻ con bước chân ra khỏi nhà vì dịch COVID-19 căng thẳng. Mùa hè đến, năm học mới 2021 - 2022 đến, mọi sự kiện đều diễn ra tẻ nhạt trong bốn bức tường, trẻ chỉ có thể làm bạn với điện thoại, tivi. Các chuyên gia cho rằng, những điều trên ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ và tâm lý của trẻ.

Theo ThS Nguyễn Thúy Quỳnh, giảng viên khoa Tâm lý giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội cho hay, thói quen sinh hoạt hàng ngày lặp đi lặp lại nhàm chán khiến trẻ hụt hẫng, ngừng trệ trong tư duy, chậm phát triển.

"Cách đây 2 tuần, một người bạn của tôi phải tìm đến bác sĩ chuyên khoa nhi thần kinh khám và tìm hướng điều trị cho cậu con trai 8 tuổi biểu hiện rối loạn hành vi. Bố mẹ đi làm để con trai ở nhà với người giúp việc. Cậu bé thường xuyên la hét, dỗi hờn, thậm chí có hành vi bạo lực đánh đấm mạnh tay với người này mỗi khi không vừa lòng điều gì đó.

Thi thoảng, bé lại tự nhốt mình trong phòng gào khóc, không rõ lý do. Khi bố mẹ đưa ra ngoài thay đổi không khí thì lại sợ tiếp xúc với người lạ, ai hỏi cũng không nói, chỉ muốn về nhà. Các bác sĩ nhận định đây là dấu hiệu tâm lý nguy hiểm, một dạng của tâm thần thể nhẹ do bị 'nhốt' ở một không gian nhất định quá lâu, thiếu sự hoà nhập xã hội", ThS Quỳnh chia sẻ.

Để con không bị trầm cảm, thu mình, lười giao tiếp, ThS Quỳnh cho rằng, phụ huynh cần cố gắng giữ tâm lý vui vẻ, thoải mái và lắng nghe, thấu hiểu xem các con có nhu cầu gì và giúp chúng vượt qua. Bố mẹ hãy thực sự dành cho các con những thời gian chất lượng. Chất lượng ở đây là hãy đặt điện thoại xuống để nói chuyện, chia sẻ, tâm sự, chơi các trò chơi cùng con, chứ không phải đơn thuần là trông con.

ThS Nguyễn Thuý Quỳnh cũng đề nghị cơ quan quản lý cần sớm tính đến phương án mở cửa trường học an toàn. Chúng ta phải xác định sống chung với dịch bệnh, "nhốt' các con ở nhà quá lâu tiềm ẩn nguy cơ chậm phát triển thể lực và thần kinh cao hơn là đến trường trong bối cảnh dịch bệnh hiện nay.

Đây cũng là giai đoạn phát triển vận động nên nếu trẻ bị hạn chế vui chơi trong phạm vi hẹp, ít chạy nhảy, năng lượng không được giải phóng sẽ tạo thành những bức bối, khó chịu, căng thẳng. Điều này dẫn đến trẻ giảm khả năng tự phục vụ, thích ứng, nhận thức cũng như vốn ngôn ngữ.

Nặng hơn, trẻ bị rối loạn lo âu, chỉ cần người bên cạnh không ngồi sát bên là trẻ đã co rúm sợ hãi, khóc thét đòi, có trẻ chán ăn, rối loạn giấc ngủ, thờ ơ mọi thứ.

Theo chuyên gia, điều cần nhất lúc này là trẻ được vui chơi, hoạt động và học tập trực tiếp, tránh xa nhưng khoảng thời gian một mình, trong bốn bức tường. Phụ huynh cũng cần thay đổi môi trường sống, tạo không khí vui tươi hơn cho các con, kéo các con ra khỏi "vũng lầy" tâm lý đầu đời không đáng có do dịch COVID-19.

PGS.TS Trần Thành Nam, chuyên gia tâm lý học, Đại học Quốc gia Hà Nội cảnh báo, thời gian gần đây nhiều trẻ bị tổn thương về tâm lý, sức khỏe tâm thần suy giảm do phải chịu đựng giãn cách và dịch bệnh thời gian dài.

Nhiều trẻ trở nên sợ hãi và lo lắng khi đối mặt với những thông tin hoặc tình huống nghiêm trọng, từ đó gây nguy hiểm sức khỏe thể chất và tinh thần. Bên cạnh đó, việc học trực tuyến kéo dài gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe thể chất. Ví dụ như thị lực giảm, giảm vận động dẫn đến nguy cơ béo phì và cả sức khỏe tinh thần đáng lo ngại như tăng sự bực bội, cáu gắt, lo lắng, giảm khả năng tập trung, khả năng ghi nhớ kiến thức. Đặc biệt là các kỹ năng xã hội bị ảnh hưởng nghiêm trọng thiếu tương tác.

Ông Nam dẫn một số nghiên cứu ở Trung Quốc vào thời gian cao điểm cách ly xã hội trẻ 6 đến 17 tuổi bị trầm cảm với tỷ lệ 45%. Các nghiên cứu khác về học trực tuyến cho thấy trẻ 3 đến 6 tuổi tiếp cận quá nhiều với thiết bị điện tử có các hành vi xung động thái quá; trẻ 6 đến 12 tuổi sử dụng quá nhiều thiết bị màn hình có sức khỏe tâm thần và cảm xúc kém hơn.

Trẻ cần được tới trường, hoạt động, vui chơi, tái tạo năng lượng tích cực sau thời gian dài nghỉ ở nhà. Nếu nghỉ quá lâu sẽ khiến thế hệ trẻ lệch lạc về tư duy và tinh thần, điều này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền giáo dục về sau.

Đây cũng là đề xuất của TS Nguyễn Văn Hồng, Viện Sức khoẻ và Tâm thần. Ông cho rằng, các địa phương cần quyết liệt hơn trong việc cho trẻ tới trường, đặc biệt là các thành phố lớn, nơi có lượng học sinh đông như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng...

Nhiều nghiên cứu trên thế giới chỉ ra rằng phụ huynh hoàn thành tiêm hai mũi vaccine, trẻ em nguy cơ lây nhiễm rất thấp, đặc biệt ở lứa tuổi của trẻ tiểu học, tỷ lệ này còn thấp hơn nữa. Hay thống kê ở nước Anh nêu, nguy cơ trẻ em tử vong vì COVID-19 thấp hơn tỷ lệ trẻ em tử vong vì bệnh cúm và thấp hơn nhiều so với tỷ lệ tử vong vì tai nạn giao thông.

Trước đây, khi chưa phủ vaccine cho người lớn, chúng ta phải ngừng cho học sinh tới trường là đúng. Vì tỷ lệ lây nhiễm ở trẻ rất thấp nhưng các em có thể lây từ người lớn. Khi độ phủ vaccine người lớn cao, đồng nghĩa đối tượng nguy cơ được bảo vệ, lúc này, học sinh nên được tới trường.

Trong báo cáo đánh giá hồi cuối tháng 9/2021, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) khuyến cáo, các nước trên thế giới cần quan hơn việc đi học của trẻ vì sự phát triển của các em. Nếu dừng đến trường quá lâu, trẻ sẽ bị ảnh hưởng đến tư duy, năng lực phát triển về lâu dài, không dễ cải thiện trong ngày một ngày hai.

Việc học trực tuyến có thể hiệu quả với em này nhưng không hiệu quả với em khác, kéo dài sẽ dẫn đến sự mất công bằng trong học tập với các em. Đặc biệt, với nhóm học sinh yếu thế, trường học là nơi các em được bảo vệ, chăm sóc tốt hơn. Nhiều gia đình, người lớn không ở nhà, trẻ pải đối diện nguy cơ tai nạn khi một mình loay hoay với máy tính, ổ điện.

(*) Tên nhân vật đã được thay đổi